Manas diyarı Kırgızistan
Türkistan coğrafyasının ayrılmaz bir bütünü ve Kazakistan halkının kardeşi olarak kabul edilen Kırgızlar, özgürlükleri için tarihte, başta Çin ve Rusya olmak üzere pek çok devletle mücadeleye girdiler. 31 Ağustos 1991'de bağımsızlığını kazanan Kırgız Türklerini gelin tarihi, kültürel ve sosyal manada daha yakından tanıyalım.
Kırgız'ın kelime anlamı
🔺 Kırgız kelimesi üzerine birçok bilim adamı farklı görüşler sunar. Bunlardan en çok kabul gören ise Wilhelm Radloff'un "kırk yoz" (kırk boy) anlamına gelen bu sözcükten türediği yönündeki tezdir. Meseleye daha yakından bakıldığında da Manas Destanı'nda bu anlamda kullanıldığı tespit edilir.
Wilhelm Radloff kimdir?
Türklerin gizli kalmış tarihi dönemlerini aydınlatan Alman asıllı Rus doğu bilimci ve Türkoloji'nin kurucusu.
Manas Destanı:
Kırgızların halen devam etmekte olan milli destanı aynı zamanda dünyadaki en uzun destan olarak kabul edilir.
🔺 Bazı araştırmacılar ise Kırgızların, Oğuzlarla olan ilişkisinden yola çıkarak "Kırgız" kelimesinin "Kırk Oğuz" manasına geldiği savunurlar. Divanü Lügati't Türk'te de, "Kırgızlar bir Türk boyudur" diyerek Kırgızların adına da yer verilir. Türklerin tarihini araştıran bir diğer önemli isim Ebu'l Gazi Bahadır Han'dır. O da Türk Şecere'sinde mesele ile alakalı olarak şöyle bahseder:
🔺 "Oğuz Han'ın altı oğlu vardı. Onların adları, Künhan, Ayhan, Yıldızhan, Kökhan, Dağhan ve Denizhan idi. Bu altı oğlanın en büyük hanımlarından dünyaya gelmiş dörder çocukları vardı. Ayrıca küçük hanımlarından da doğmuş çocukları vardı. Bu küçük hanımlardan birinin oğlunun adı "Kırgız" idi. Ancak Kırgız'ın Oğuz'un altı oğlunun hangisinden olduğu belli değil."
Kırgızistan tarihi
🔺Kırgızların bilinen tarihi M.Ö. 2. yüzyılda, bugünkü Kırgızistan'ın doğu ve kuzeydoğusunda kurdukları ilk devlet ile başlar. Devletlerinin yıkılmasının ardından Hunların idaresi altına giren Kırgızlar, Hun Devleti'nin yıkılmasından sonra Baykal Gölü ile Tibet arasında kalan bölgede Hakas Devleti'ni kurarlar. Buradan Hakas Türklerinin ataları "Kırgızlardır" sonucu çıkar.
🔺 Kırgız halkının İslamlaşması bu dönemde gerçekleşir, 7. yüzyılda Fergana bölgesindeki ilk İslam fetihleri esnasında İslamiyet ile tanışan Kırgızlar, 9. yüzyıldan itibaren Müslümanlığı benimserler.
🔺 10. yüzyılda Çin saldırıları üzerine daha batıya, bugünkü Kırgızistan topraklarına doğru çekilen Kırgızlar, 13. yüzyılda Moğolların hâkimiyeti altına girer ve Çağatay Hanedanı'nın bir parçası olurlar.
🔺Çağatayların güçsüzleşmesi üzerine bir süre bağımsız kalan Kırgızlar, 15. yüzyıl başlarında Timur Devleti'nin hâkimiyeti altına girer. Bu süreçte Moğol saldırılarından yorgun düşen Kırgızların bir kısmı Kazakların olduğu bölgelere yerleşir ve onlarla yaşamaya başlar.
🔺 19. yüzyıl ortalarında başlayan Rus istilalarının ardından 1876 yılında bugünkü Kırgızistan toprakları Rus hâkimiyetine girer ve halkın Ruslara karşı kalkıştığı isyan hareketleri bastırılır.
🔺 Sovyetler Birliği'nin kurulmasının ardından 1924'te Kara-Kırgız Özerk Bölgesi olarak isimlendirilen Kırgızistan, 1991'de birliğin diğer üyeleri gibi bağımsızlığını ilan eder.
Kırgızistan Nüfusu
🔺 Kırgızistan nüfusunun birçoğunu Müslümanlar, az bir bölümünü ise Ortodokslar oluşturur. Etnik yapıyı ise, çoğunluk Kırgız, geri kalan ise Özbek ve Ruslar teşkil eder. Kırgızistan'da başlıca konuşulan diller arasında Kırgızca, Özbekçe ve Rusça yer alır. Ülkede okuma yazma bilenlerin oranı ise % 98 olarak kayıtlara geçer.
Kırgızistan'ın coğrafi konumu ve iklimi
🔺 Kırgızistan, güneyde ve batıda Özbekistan ve Tacikistan, güneydoğuda Çin, kuzeyde ve batıda Kazakistan ile sınıra sahiptir. Orta Asya'da Sovyetlerin dağılmasından bağımsızlığını ilan eden cumhuriyetlerden biri olan Kırgızistan'ın iklimi onun coğrafi konumuna bağlıdır. Çoğunlukla ılıman iklim, güneyinde ise astropikal iklim hâkimdir.
🔺 İklimin keskin karasallığı, kuraklığı, yılın dört mevsiminin birbirinden farklılığı, Kırgızistan'ın deniz ve okyanustan uzaklığı, çöllerle sınırdaş olmasından kaynaklanır. Dağlık bölgenin ikliminin bölgelere göre ılımandan keskin karasallığa, göllerin etkisi ile deniz iklimine kadar değiştiği görülür.
Kırgızistan'ın ekonomisi ve geçim kaynakları
🔺 Kırgızistan refah düzeyi ve ortalama gelir bakımından dünyanın yoksul ülkeleri arasındadır. Bağımsızlık öncesi dönemde ekonomisinin tamamen Sovyetler Birliği'ne bağlı olması nedeniyle 1990'lı yıllarda büyük ekonomik sorunlarla karşı karşıya kalan Kırgızistan'da yoksulluk oldukça yaygındır.
🔺 Ülke ekonomisi büyük oranda madencilik, tarım, hayvancılık ve yurt dışında çalışan vatandaşların aktardığı dövizlere endekslidir. Dağlık yapısı nedeniyle ülke topraklarının tarıma elverişli kısmı çok azdır.
🔺 Yetiştirilen başlıca ürünler; pamuk, tütün, şeker pancarı, patates, mısır, çilek ve sebze-meyvedir. Küçük ve büyükbaş hayvancılığın yanı sıra at yetiştiriciliği ve ipek böcekçiliği, kümes hayvanı yetiştiriciliği, arıcılık ve nehir balıkçılığı da yaygın faaliyet kolları arasındadır.
