Müslümanların kurduğu kadim şehir: Basra
Basra, Müslümanlar tarafından kurulan en eski şehirlerden birisidir. Hicretin 16. yılında Utbe b. Gazvan tarafından Fırat Nehri'nin batı tarafında kumsalların, dağların ve ovaların olduğu mevkide kurulan bu belde, verimli topraklarıyla ve stratejik konumu ile meşhurdur. Peki Müslümanların kurduğu bu kadim şehir nasıl kurulmuştur?
🔹 Bağdat'ın güneydoğusunda, Dicle ile Fırat nehirlerinin birleştiği noktanın batısında, Basra körfezinin ise hemen uç kısmında yer alan Basra, Utbe b. Gazvan (RA) tarafından Hz. Ömer 'in (RA) emriyle siyasi ve stratejik bir hamle olarak kurulur.
🔹 Esasında ilk kurulan Basra bahsettiğimiz konumda değil, Şattularab mevkisinin batısında bir bölgesindedir. Ancak o alanın etrafı bataklıklarla çevrili, havasız, ağır ve sağlıksız bir ortam olduğu için şehir şuan bulunduğu konuma taşınır.
🔹 Hz. Ömer'in (RA) Basra'yı kurdurmaktaki amacı İran körfezini, İran ve Irak yollarını kontrol altında tutabilmek ve stratejik mevkii sebebiyle burayı askeri bir üs olarak kullanmaktı.
🔹 Ayrıca İslam Devleti'nin doğu seferlerinde hareket üssü olarak kullanılabilecek gayet mümbit bir zemin olan bu topraklar, Irak'a deniz yoluyla girme teşebbüslerini de engellemek için gayet önemli bir yerdi.
🔹 Bu güzide ve verimli toprakların üzerine rahmet kanatlarını sermiş şehrin adının nereden geldiğine dair farklı rivayetler bulunur. Bunlardan ilki adının, burasının çakıl taşlı ve kara taşlı bir yer olmasından kaynaklı olarak Basra olarak adlandırılmasıdır.
🔹 Diğer rivayet göre ise Basra'nın bu güzel isminin, yumuşak topraklarına atıfla isimlendirildiğidir. Basra kelime manası olarak, kireç taşlı, suya yakın çamurlu yer ve yumuşak küfeki anlamına gelir.
🔹 Utbe b. Gazvan (RA) Basra şehrinin temellerini atarak, bölgeyi kabilelerin yerleşmesi için mahallelere paylaştırdıktan sonra Müslümanlar buraya kamıştan evler yaparlar. Basra'da yapılan bu evler genellikle tek katlı ve avlulu bir yapıya sahiptir.
🔹 Utbe (RA) Basra'da kamıştan bir cami inşa eder. Başlangıçta kamışlarla çevrelenmiş bir toprak parçasından ibaret olan cami, sonraları çamur ve kerpiçle bina edilir ve tavanı otlarla kapatılır.
🔹 Ebû Musa el-Eş'arî'nin valiliğinde Basra'da, şehrin tanzimi ve imarının ardından halk, kabilelerine göre mahallelere yerleştirilir.
🔹 Mimari açıdan şehir tanzim edilirken de şehrin ana caddeleri 60 zira genişlikte, ara caddeleri 56 zira ve sokaklar ise 20 zira civarında tasarlanır. Dar sokaklar dahi 7 zira genişliğe kadar ulaşır. Her kabilenin bir mahallesi, bir mescidi ve bir de mezarlığı bulunur.
Zira:
Parmak uçlarından dirseğe kadar olan kısmı tarifleyen geleneksel ölçü birimi
