Arama
Nuri Paşa ve Bakü’nün bağımsızlığa giden yolu
Bundan bir asır önce Azerbaycan, Çarlık Rusya'nın yıkılması sonucu bağımsızlığını ilan etmiş ve Müslüman Doğu'nun ilk demokratik cumhuriyetini kurmuştu. Bağımsızlıklarını ilk olarak Osmanlı'nın tanıdığı bu genç devletle Ermeni ve Bolşevik tehditlerine karşı bir anlaşma yapıldı. Nuri Paşa komutasındaki Kafkas İslam Ordusu, bu tehditlere karşı Azerbaycan'ın yardımına koştu. Bakü'yü işgalden kurtardığı için "Bakü Fatihi" olarak anılan Nuri (Killigil) Paşa'nın kazandığı zafer, iki ülkenin "tek millet" olma anlayışının da temellerini attı.
◾ 1917 devriminin ardından Çarlık Rusya'nın yıkılması sonucu sömürge durumunda olan halklar, kendi bağımsızlıkları uğruna mücadele vermeye başladılar. 1828 yılından itibaren Çarlık Rusya'nın egemenliği altında olan Azerbaycan halkı da kendi bağımsızlığını ilan etmek istiyordu.
◾ Müslüman Doğu'nun ilk demokratik cumhuriyeti olarak kabul edilen Azerbaycan Cumhuriyeti'nin bağımsızlığı, 28 Mayıs 1918'de Gürcistan'ın Tiflis şehrinde, Mehmet Emin Resulzâde başkanlığındaki Azerbaycan Milli Şurası tarafından ilan edildi.
◾ Mehmet Emin Resulzâde, o dönemde yazdığı bir makalede, Azerbaycan'ın bağımsızlığı ile ilgili, "Bugün biz demokrasinin ilk zaferini kutluyor ve İslam dünyasında teşekkül eden ilk Türk Cumhuriyeti'nin de ilan olunduğu gün olarak, tarih sayfalarına geçmenin gururunu yaşıyoruz" der.
◾ Azerbaycan hükümeti, faaliyetlerini bir süre Gence şehrinde sürdürdü.
◾ Azerbaycan hükümetini oldukça zor bir süreç bekliyordu. Bolşevik Devrimi'nin ardından Sovyet hükümeti, Bakü'de yönetimi altında tuttuğu Bolşevik ve Taşnak Ermeni çeteleri vasıtasıyla bölgede "Müslüman Türk" ahaliye karşı soykırım politikası uyguluyordu.
◾ Azerbaycan'ın bağımsızlığını ilk tanıyan Osmanlı Devleti olmuştu. İki devlet arasında 4 Haziran 1918'de yapılan anlaşmaya dayanarak; Azerbaycan, her geçen gün artan Ermeni ve Bolşevik tehditlerine karşı, Osmanlı'dan askeri yardım talebinde bulundu. Bu tehditlere karşı Nuri Killigil Paşa komutasındaki Kafkas İslam Ordusu, bölgeye yardıma geldi.
Azerbaycan-Türkiye dostluğunun timsali: Çırpınırdı Karadeniz şiirinin hikayesi
◾ Nuri Paşa, yeni kurulan Kafkas İslam Ordusu'nun komutanlığına 1918'de atanmıştı. Trablusgarp'tan döndüğünde rütbesi binbaşı olan Nuri Paşa, Trablusgarp ve Bingazi'deki başarıları göz önüne alınarak Yarbaylığa yükseltildi.
◾ Yeni görevinde, emri altında çalışacak subay kadrosunun yaş ve kıdemce daha büyük olacağı düşünülerek, Padişah fermanıyla "Fahrȋ Ferik rütbesi" ile Kafkaslarda "padişah" adına askeri ve siyasi faaliyetlerde bulunma yetkisi verildi.
◾ Nuri Paşa, Kafkasya meselesini konuşmak için başkente geldi ve görev yapacağı faaliyetleri öğrendikten sonra Şubat 1918'de Haydarpaşa'dan Musul'a gitmek üzere yola çıktı. Musul'dan sonra Gence'ye gelen Nuri Paşa, karargâhını bu şehre kurdu.
◾ Hazırlıklar tamamlandı ve Bakü istikametinde taarruza başlandı. Sırasıyla Gökçay, Salyan, Aksu, Kürdemir ve Şamahi ele geçirildi.