Arama
Turgut Cansever'in en önemli projesi: Beyazıt Meydanı
Mimari söylemi ve inşa ettiği yapılarıyla Türkiye'nin mimarlık gündemine önemli katkılar yapmış bir düşünce adamı olan Turgut Cansever, yaklaşık 60 yıllık meslek pratiğinde daima adından söz ettirdi. Farklı yaklaşımları içerisinde barındıran 'Beyazıt Meydanı Yayalaştırma ve Düzenleme Projesi' gerçekleşmiş veya proje boyutunda kalmış eserleri arasında en önemlisiydi.
🔸 İlk mimari uygulama işi olan Sadullah Paşa Yalısı restorasyonu için Turgut Cansever şu sözleri söylemişti:
"İnsanın bütün dünyaya açık olma hakkına ait asli İslâmî inancına tekabül eden Türk ev planı şemasının en gelişmiş biçimini tekrar vücuda getirmiş olduk. Sadullah Paşa Yalısı tarihte oluşturulmuş bir çözümün, gerçek büyük güzelliğini bana hissetme imkânı verdi."
🔸 Bundan 21 yıl sonra gerçekleştirdiği ve Ağahan Mimarlık Ödülü aldığı Bodrum'daki Ahmet Ertegün Evi restorasyonunda ise mimarlıkta maddenin üzerine düşünmek birinci meselesiydi. Bir restorasyondan öte mekanın ve maddenin yeniden kuruluşu, bahçeyle bütünleşen iç mekanlar ve dış yüzeydeki beyaza boyalı kabarık görüntü Bodrum koyunda bir tül etkisi oluşturan tezyin ögesiydi.
🔸 1958 ve 1961 yılları arasında çalıştığı, farklı projelerinde kullandığı estetik ve manevi unsurların birçoğunu içerisinde barındıran bir proje olarak, Turgut Cansever'in Beyazıt Meydanı Yayalaştırma ve Düzenleme Projesi onun en önemli projesiydi. Bu proje özellikle dört açıdan büyük bir önem teşkil ediyordu.
🔸 Birincisi; Cansever'in bir fikir olarak "mekana" yüklediği anlamı ve bu yöndeki çözümlemelerini en iyi yansıtan projesiydi.
İkincisi; Mimarinin geçmiş - bugün - gelecek sürekliliğini sağlayan Türkiye'deki ilk ve neredeyse tek "meydan" projesiydi.
Üçüncüsü ise Türkiye'de düşünce - tasarım - uygulama ile söylem ve eleştiri tavırların okunabileceği nadir ve ibretlik "mekân öykülerinden" biri olmasıydı. Dördüncü ve son olarak ise bu proje; mekanın ve tarihin madde ile anlamlı bir ilişkiye sokulduğu "İstanbul'un kalbinde" yer alan bir "tasarım"dı.
🔸 Cansever Beyazıt Meydanı ile ilgili birçok yazı ve rapor kaleme almış, konuşmalar yapmıştı. 1991'de, 71 yaşında iken yaptığı bir söyleşide konuşan mimar da; 1961'de, 41 yaşında iken belediyedeki bir tetkik toplantısında konuşan mimar da aynı kişiydi.
🔸 Bu 40 yıllık zaman diliminde Cansever'in Beyazıt Meydanı söylemi de eylemi de değişmemişti. Yani onun söylemi ile eylemi arasındaki tutarlılığı zamansal olarak da görebilmek mümkündü.
🔸 Turgut Cansever, 1961 yılındaki "Beyazıt Meydanı Projelerini Tetkik Toplantısı Zabtı"nda meydanı şöyle tanımlıyordu:
"Beyazıt Meydanı'nın hakiki hüviyeti fetihten sonra bugünkü Üniversitenin bulunduğu yerde Fatih'in ilk sarayını ve saray surunu inşa etmesi ve II. Beyazıt devrinde cami, medrese ve hamamdan müteşekkil külliyenin inşası ile vücut bulmuştur. Bu şehir parçası, Bizans kültür çağı içinde Boğa (Taurus) Forumu ismi altında şehrin çok mühim bir buluşma yeri idi. Fatih'in Eski Sarayı inşa ettirmesiyle ve Beyazıt külliyesinin ilavesiyle ortaya çıkan meydan, bütün tarih boyunca mühim bir kültür hareketi merkezi hüviyetine sahip olmuştur (…) Sanat eserleriyle çevrili meydanın tarih ve kültür kıymetlerine yabancı kalan ve bir Versailles taklidi aks yaratmak hevesiyle inşa edilen Bâb-ı Seraskerî tesislerinin, meydanı bugüne kadar içinden çıkılamayan tezatlara düşürdüğü görülmektedir. Bu tezat cami, medrese, imâret istikametleriyle Bâb-ı Seraskerî aksının çatışmasından doğmaktadır. Projemizde bu ikiliği bertaraf etmek ve böylece sanat ve kültürün insanca yaşandığı bir çevre tasarlamak ana gâye olmaktadır."
🔸 İlgili değerlendirme heyetinin karşısında projeyi bu şekilde açıklayan Cansever, o yıllarda "Versailles taklidi aks yaratma" olarak ifade ettiği, mekana yansıyan bu dünya görüşü farkını 90'lı yıllarda daha fazla açıklamış ve bir bütüncül söyleme dönüştürmüştü.
🔸 Turgut Cansever aslında mekana yüklediği anlam eserlerinde ifade ettiği şu cümlelerinde saklıydı:
"Esasında İslâm inancında mekân ve zaman kategorileri -Allah haricinde- her şeyi taşıyan, birbirine bağlı iki temel kategori. Dolayısıyla hareket de çok önemli bir faktör. Hareket esnasında varlığın fark edilmesi esas. Varlığın, Rönesans'ta olduğu gibi bir noktadan bakıp o noktadan görülen yüzü ile tamamen anlaşılacağı hususundaki kanaate tam karşıt bir kanaat. Var olan her şeyin hareket eden göz tarafından bütün veçheleriyle görülerek idrak edilebileceği inancı var."
🔸 Yine Cansever temel düşünce ve açıklama biçimini Beyazıt Meydanı üzerinden şöyle açıklıyordu:
"Bir İslâm mekânında ilgilenilecek konu, … o mekânın biçimi değil, o sonsuz mekân içindeki mimari unsurların çeşitli özellikleri, mesafe ve yönleri, bunların içinde ve dışında insanın kendisini nasıl algıladığı, nasıl hareket ettiğidir… İslâm dünyasında bir "yer", ancak tarihî bütünlük içinde ve fizikî çevrenin bütünüyle beraber vardır. 'Yer' belirleyen, yerin çevresinde ve içinde, insan tarafından vücuda getirilmiş yapılar, Rönesans dönemi yapılarında olduğu gibi tek cepheleriyle değil, tüm cepheleriyle, yukarıdan aşağı, aşağıdan yukarı ve içlerinden görülerek anlaşılabilir.
Beyazıt Meydanı, fiziki mekân düzeyinde çevresi ve içindeki yapılarla var olmaktadır. Fiziki açıdan bir inceleme yapmak çevredeki yapıların içinde ve dışında hareket eden insandan yola çıkarak mümkün olabilir. Yürüyen insanın yaşamı yürüme eylemi boyunca karşılaştığı olaylar dizisinin bir bütünlüğüdür. Bu bütünlük içinde durduğu noktalar ayrı önem taşır. Meydana varan insanın cami ve diğer yapısal unsurları, bir süre önce yaşadığı anların zemini üzerinde idrak edeceğini düşünerek, incelememizi buna göre yapmamız gerekir."
Bilgi notu:
Cansever'in üzerinde durduğu "hareket", "yürüme eylemi", "insan yaşamının akışı", "mekan idraki" "varlığı idrak etme" yönündeki vurguları Beyazıt Meydanı'nda vücut bulmuş gibidir.