Arama
Turgut Cansever’in penceresinden Osmanlı şehri
"Bilge mimar", "muhakkik mimar", "düşünce adamı ve mimar" unvanlarıyla tanıdığımız Turgut Cansever, Osmanlı şehirleri üzerine yoğun çalışmalar yapmış, bu konu hakkında nadide eserler meydana getirmiştir. Elde ettiği dinamiklerle günümüz şehirlerini imar etme gayretinde olan Cansever, kendisi gibi uzman bilim insanlarıyla toplanarak şehirleri daha yaşanabilir kılmak adına bazı raporlar ortaya koymuştur. Peki, çalışmalarında ve zihin dünyasında temel oluşturan Osmanlı şehirleri hakkında Turgut Cansever'in düşünceleri nelerdir?
🔹 Batılı tarihçiler İslam şehirlerini incelerken, İslam tarihinin büyük bir kısmını ve yayıldığı uçsuz bucaksız coğrafyaları bilinçli bir şekilde göz ardı ederler. Oysa ki bu medeniyet, oldukça geniş bir havzada ve çok çeşitli coğrafyalarda faaliyet göstermiştir.
🔹 Ayrıca İslam şehirlerinin sadece Arap coğrafyasına indirgenilerek incelenmesi, bu alanda Batı kanadında yapılan çalışmaların ne denli dar bir perspektiften ilerlediğini ortaya koyar. Zira İslam, Arap Yarımadası'nın dışında çok farklı coğrafyalara yayılmıştır. Dolayısıyla da İslam şehirleri bu coğrafyalarda çok çeşitli yapı türlerini bünyesine katmıştır.
🔹 İslam deyince akla gelen ilk kavramlardan birisi de "şark" yani doğu kavramıdır. İslam ve İslam şehirleri üzerine yapılan araştırmalar da genellikle bu ad üzerinden bu coğrafya ile anılır olmuştur.
🔹 Avrupalı sosyologlar, doğu şehrini pazardan ve üretimden yoksun, hareketsiz ve olumsuz bir şehir özelliği ile nitelendirirler. Ancak Osmanlı şehirlerinin önemli bir örneği olan Bursa dahi, bu hipotezi temelinden kıracak dinamizme, sistematikliğe ve kentleşme organizasyonuna sahiptir. Öyle ki henüz Orhangazi döneminde iken İbni Batuta, Bursa'yı "geniş caddeli, hareketli ve büyük çarşılı" olarak tanımlar.
🔹 "Mimari anlamda İslam mimarisinin tevhit, doğallık, sükûnet, tevazu, tezyinilik özellikleri Osmanlı şehrine yansımıştır."
Turgut Cansever
🔹 Turgut Cansever düşüncesini, Batı mimarisi ile İslam şehirciliğini kökten bir ayrışma ile betimleyerek ortaya koyar. Bu ayrışma esasında iki medeniyetin köklerindeki hayat kaynaklarının birbirinden nihayet derecede farklı bir yapıya sahip olmasından kaynaklanır.
🔹 "Zira İslam mimarisinin sükûnet içinde hareket konseptinin mütevazi ve tezyini karakterine karşın Batı ve Hristiyan mimarisi mütehakkim, kasvetli, yapmacık, gösterişçi, dramatik, huzursuz ve bireyi pasifize eden üslup özellikleriyle belirginleşir."
Turgut Cansever
🔹 Cansever'in Hıristiyan mimarisi ve İslam mimarisi arasındaki farkı ortaya koymadaki çabasının somutlaşmış örneği Kurtuba Ulu Camii'dir. Endülüs Emevi Devleti döneminde aydınlık, büyük, ahenkli mekanlarıyla zamanının yekpare bir örneği olan şaheser, işgale uğradıktan sonra tezyinli, bolca ışık alımına olanak tanıyan pencerelerinin kapatılmasıyla karanlığa mahkum olur.
🔹 Bu eser, Batı mimarisinin ışığa ve renge, çeşitliliğe olan korkusunu gözler önüne sererken, medeniyetin bilincinde de nelerin gizlendiğinin ipuçlarını verir.
🔹 Osmanlı'nın temel şehircilik anlayışı, İslam'ın emir ve yasakları doğrultusunda yönlenir. Şehir imar edilirken, zihinlerde yankılanan ilk umde "Mülk Allah'ındır" anlayışıdır. Bu bağlamda şahıslar Allah'a ait olan bu mülkü ancak dünyayı güzelleştirmek için kullanabilirler.
🔹 Ayrıca bu bakış açısı şehir toprağının bir rant aracı olarak kullanılmasına izin vermez. Devlet bazında rantı önlemek amacıyla çok katlı yapılara da müsaade edilmez. Evler genellikle bir veya iki katı geçmeyecek, topoğrafya ile uyumlu olarak komşuların manzarasını kesmeyecek biçimde ve bahçeli şekilde inşa edilir.
Rant: Herhangi bir malın, mülkün, ürünün hiç emek verilmeksizin değer kazanması, gelir getirmesi
İslam uygarlığında mimari eserlerin ağırlığını taşıyan kemerler