Üç ayların edebiyatımıza yansıması
İslam dünyasına her yıl manevi iklimler getiren ve Ramazan ile sonlanan mübarek üç aylar, asırlarca Müslümanların hayatında önemli bir yer tuttu. Yalnızca dini hayatımızda değil, sosyal hayatımızda da ayrı bir değeri vardı. Osmanlı döneminde yaşayan şairler, bu mübarek aylarda yer alan kandiller ve özel gecelerin manevi atmosferini şiirlerine taşıdı. Bu şiirler kimi zaman bestelenerek kandillerde okundu kimi zamansa müstakil eserlerde yer aldı. Hz. Peygamber'in (sav) Mirac hadisesini konu alan Miraciyyeler bunlardan yalnızca biriydi. Gelin Miraç Kandili'ni yaşadığımız bu mübarek günde, üç ayların edebiyatımıza nasıl yansıdığına bakalım…
📌 Klasik edebiyat araştırmalarında karşımıza çıkan iki yol ayrımı vardır. Bu ayrımlardan birincisi klasik edebiyattaki hayali unsurların fazlalığı ve halktan kopuk bir şekilde oluşturulduğu inancı; bir diğer yol ayrımı divan edebiyatının hayatın içinde doğup büyüdüğü ve Osmanlı toplumunun sosyal hayatına dair önemli izler barındırdığı düşüncesidir.
↪ Divan edebiyatı ideolojik kaygılar sebebiyle uzun yıllar hayali ve toplumdan soyutlanmış suçlamalarıyla yaftalanmış olsa da elimizde yer alan divan edebiyatı külliyatı, söz konusu düşüncelerin hepsini haksız çıkarmaya yetecek kudrettedir. Nitekim külliyat içerisinde toplumu derinden etkileyen sosyal olaylardan tutun da dini özel gün ve gecelere kadar pek çok ayrıntı yer almaktadır.
📌Osmanlı toplum hayatını derinden etkileyen, gelişiyle halk arasında büyük bir sevinç oluşturan bazı zamanlar vardır. İşte bu süreçlerden biri de hiç kuşkusuz mübarek üç ayların gelişidir…
↪ Recep, Şaban ve Ramazan aylarını ihtiva eden üç aylarda; Regaip, Miraç, Berat kandilleri ve Kadir Gecesi yer alır. Efendimiz Hz. Muhammed'in (sav) "Allah'ım! Recep ve Şaban'ı bize mübarek kıl ve bizi Ramazan'a ulaştır." şeklindeki duasını da Müslümanlar olarak gönülden ikrar ederiz.
📌 Osmanlı toplumunun dini ve kültürel hayatında önemli bir yere sahip olan üç aylar, asırlar boyunca hayatın kendisiyle şekillenen edebiyatın da konusu olmuştur.
↪ Üç aylar içerisinde yer alan kandiller, özel gün ve geceler, divan şairleri tarafından kimi zaman müstakil türlerde karşılığını bulmuş kimi zamansa şiirlerin içerisinde bahsi geçmiştir. Gelin, bu türlere ve şiirlere kısaca göz atalım.
↪ Recep ayının ilk Perşembe gecesini cumaya bağlayan gece; üç ayların habercisi olan Regaip kandilidir. Bu mübarek gece, Osmanlı'da cami ve tekkelerde özel programlarla kutlanırdı.
📌 Regaip gecesi için mevlide benzer manzumeler yazılmış ve bunların bir kısmı kandil gecesinde okunmak üzere bestelenmişti. İşte bu manzume türü de regaibiyye olarak adlandırılıyordu. Regaib kandili tekkelerde özel meclisler tertip edilerek ihya edilmiş, bu esnada okunan ilâhilerin bir kısmı Türk dinî mûsikisi literatüründe receb ilâhileri adıyla anılmıştır.
📌 Regaibiyyelerde Hz. Peygamberimizin (sav) anne ve babasının ahlaki özellikleri, evlilikleri ve Efendimizin (sav) ana rahmine düşmesinin kainat için nasıl büyük bir rahmet olduğu anlatılmaktadır.
📌 Edebiyatımızda çok yaygın bir tür olmayan regaibiyyelerle ilgili bilinen ilk örnek Salahi'nin Matlau'l-Fecr adlı eseridir. Salâhî'nin Matla'u'l-Fecr adlı Regâibiyyesi'nden örnekler:
"Dinle ey cûyende-i sırr-ı Hüdâ
Mest-i aşk olup ne söyler bu gedâ"
↪ Ey ilahi sırları bilmek isteyen! Aşk sarhoşu olan bu fakirin söylediklerine kulak ver.
"Hâme-i ibret-nümâ virmek diler.
Leyle-i Cum'a Reğaib'dür haber"
↪ Onun ibret habercisi olan kalemi , Regaibin gecesinin Cuma gecesine rastladığını haber veriyor.
