Ömer Hayyam'ın bilime yön veren eserleri
Rubaileri ile hafızalara kazınan Ömer Hayyam, edebiyatın yanı sıra tıp, fizik, astronomi, cebir, geometri ve matematik alanında da önemli eserlere imza attı. Öyle ki, onun zamanın tüm ilimlerini bildiği söylenirdi. İbn-i Sina'dan sonra Doğu'da yetişen en büyük alim olarak kabul edilen Ömer Hayyam, çalışmaları ile bilim dünyasını derinden sarstı ve asırlar boyunca sürecek ilmi tartışmalara imza attı. Sizler için Ömer Hayyam'ın bilim tarihine yön veren eserlerini derledik.
📌 Ömer Hayyam, İran'ın Nişabur şehrinde 18 Mayıs 1048'de dünyaya geldi. Hayatının büyük bir kısmını Nişabur ile Semerkant'ta geçiren şair, eğitimini de bu şehirlerde tamamladı. Bir çadırcının oğlu olmasından dolayı çadırcı anlamına gelen 'hayyam' soyadını kullandı. Gençlik yıllarında Semerkant, Buhara ve Belh gibi bilim, kültür ve sanat merkezlerine gitti.
📌Belh'de tanınmış bir araştırmacı olan Şeyh Muhammed Mansuri'nin yanında ilk eğitimini alan Hayyam, daha sonra, Nişabur bölgesinin en büyük hocalarından olan İmam Nişaburlu Mowaffaq'ın yanında öğrenimine devam etti.
📌Büyük Selçuklu Devleti'nin veziri ve "Siyasetname" kitabının yazarı Nizamülmülk ile aynı medreseye giden Hayyam, zamanın ünlü âlimi Muvaffakeddin Abdüllatif ibn el Lübad'dan eğitim aldı.
📌 Ömer Hayyam, kaleme aldığı rubailerinde, dünya, var oluş, Allah, devlet ve toplumsal örgütlenme biçimleri gibi hayata ve insana ilişkin konuları işledi.
İran'da "Hekim Hayyam" olarak isimlendirilen Hayyam, İbn Sina'dan sonra Doğu'nun yetiştirdiği en büyük bilgin olarak kabul edilir.
📌Dünya bilim tarihi için de önemli bir yerde bulunan Hayyam, miladi ve hicri takvimlerden daha hassas olan Celali takvimini hazırladı. Matematik, astronomi konularında da dünyanın önde gelen bilim insanlarından biri olan Hayyam, çok sayıda bilimsel çalışmada bulundu. Ayrıca geometri ve tıp konularında çalışmalarda bulundu. Yapılan araştırmalara göre, Fransız matematikçi Blaise Pascal'ın soyadıyla anılan "Paskal üçgeni" ile binom açılımını ilk kullanan isim oldu. Daha çok geceleri astronomiyle ilgilendi.
📌 Hayyam, evreni anlamak için kendi içinde yaptığı akıl yürütmelerini, eşine az rastlanır bir edebi dille dörtlüklerine aktardı.
📌Selçuklu hükümdarı Melikşah'a danışmanlık yapan Hayyam'ın, İbni Sina ekolüne sahipti. Hayyam'ın dünya, aşk, sevgi, insan hayatı, yaşama sevinci ve yaratılışı anlamaya dönük düşünce ve duygularını ince bir dille ifade ettiği ve Türkçe başta olmak üzere birçok dile çevrilen rubaileri 158 olmasına rağmen, ona isnat edilen rubai sayısı bini geçer.
📌Asırlar boyunca unutulmayan işlerde imzasını atan Ömer Hayyam, 4 Aralık 1131'de 83 yaşındayken hayata veda etti.
📌Hayyam'ın anıt mezarı, İran'ın kuzeydoğusundaki Rezevi Horasanı'na bağlı Nişabur'da, kendi adını taşıyan meydana yakın bir yerde bulunuyor. Rıza Şah Pehlevi tarafından 1934'te Tahran Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dekanı, mimar, heykeltıraş ve ressam Prof. Dr. Hoşeng Seyhun'a yaptırılan ve inşası 1963'te tamamlanan mezar, şairin "çadırcı" anlamına gelen "Hayyam" lakabına atıfla çadır şeklinde tasarlandı. Hayyam'ın rubaileri, Nişabur'un ünlü firuze taşı renginde talik hattıyla, 20 bin metrekarelik bahçede beyaz mermerden yapılan, yüksekliği 22, genişliği 18 metre olan anıtın kenarlarına yazıldı.
