Bir medeniyetin kökü olarak Türk evi
İslamiyet sonrası 12. yüzyılda Anadolu'ya gelen ve yerleşik düzene geçen Türkler önceleri mevcut olan eski evleri kullandılar. Fethedilen kentlerde kentlerin eteklerine, surların dışına yerleştirilen göçerler kendilerine özgü şehirler oluşturdular. Taş ve kerpiçten çok ahşap malzeme kullanmaya yatkın olan göçer Türklerin çadırdan eve geçiş süreci yaklaşık 400 yıl sürdü. Peki, hem Osmanlı toplumunu oluşturan ve bir medeniyeti taşıyıp bugüne getiren Türk evi nedir, özellikleri ve dinamikleri nelerdir?
🔸 Türklerin ilk yerleştikleri, devlet kurdukları coğrafya Orta Asya'dır. Ancak sonrasında dünyanın pek çok farklı yerine dağılarak, yeni Türk devletleri kurmuşlardır.
🔸 Türk evi kapsamındaki örnekler ise Osmanlı İmparatorluğu'ndan günümüze kadar gelebilmiş ve belli niteliklere sahip olan evlerdir.
🔸 Bir başka deyişle "Türk evi" kapsamına Osmanlı İmparatorluğu'ndan bize miras kalan, büyük çoğunluğu Anadolu'da bulunan ve zamanımıza kadar gelebilen, örnekleri 17. yüzyıla kadar uzanan evler girer.
Osmanlı Türk mimarisini karanlıktan çıkaran ışık: Ekrem Hakkı Ayverdi
🔸 Türk evi terimi etnik değil, kültürel anlamlar taşır. Tanımlanabilir bir coğrafi ve kültürel alanda ortaya çıkan tek konut tipi olarak tanımlanır.
🔸 Osmanlı evi ise, farklı ve belirgin kültürel temellerden gelen konut geleneklerini içeren genel isimdir.
❗ Osmanlı evi terimi ile Türk evi terimi farklı kavramlar olduğu için birbirlerinin yerine kullanılması doğru değildir.
↪ Bilgi Notu: Osmanlı İmparatorluğu, içinde kendine özgü gelenekleri ve kültürü olan, Türkçe konuşan ve 12. yüzyıldan itibaren aynı coğrafyada yaşayan bir ulus olarak toplumun ve şehrin yapısını oluşturacak, kendine özgü bir konut kavramı geliştirmiştir.
Anadolu-Türk evi;
🔸 Türkler gelmeden önce Anadolu'da mevcut olan konut kültürünün,
🔸 Anadolu'nun coğrafi verilerinin,
🔸 Türklerin göçebe/çadır kültürünün,
🔸 Türklerin kabul ettikleri İslam kültürünün bir bileşimidir.
🔸 Çadır kültürü, Türklerin göçebelik dönemine dayanır. Türklerin Anadolu'ya gelip yerleşmeden önceki yaşama biçimi, yerleşmeye uygun olmayan Orta Asya topraklarında göçebe düzendeydi.
🔸 Sürekli olarak yer değiştirmeyi gerektiren bu düzende yer kavramı/vatan duygusu topraktan sayesinde çözülür. Sınırlayıcı bir yaşam çevresi, yapay olarak yaratılan bir iç düzen oluşturulan çadırlar, ailelerin yaşama birimleriydi.
↪ Bilgi Notu: Ailelerin yaşam birimlerine "ev, iv, ûy, oyak, gerge, çerge, çadır, çetir, yurt" denirdi.
🔸 Çadırlarda kendine has bir üslubu vardır.
🔸 Çadırların içinde ortada ateş yeri ya da korluk denilen bir ocak bulunur.
🔸 Çadır girişinin tam karşısında "yük" olarak adlandırılan sandık, hurç, bohça ve heybelerin dizildiği alan "tör" olarak anılır.
🔸 Çadır girişinin sağında ise at derisinden yapılmış tulumların konduğu "saba/kiler" yer alır. Bu bölüm, hasırdan örülmüş nakışlı bir paravanla çevrilidir.
🔸 Kilerin yanına da çadır sahibinin kereveti/yatağı yerleştirilir. Tek çadırlı ailelerde erkek evladın ve gelinin yatağı solda yer alır.
🔸 Sağdaki yatağın yanında değerli araç ve gerecin asılması için demir bir kazık olur.
🔸 Ayrıca her çadırda tahta, kap, kaçak ve tekneler, deri tulum ve su kapları, halı ve dokuma tezgâhları bulunur.
