İslam şehrinde "çıkmaz sokak" ne ifade eder?
Müslümanlar, yaşamları, örf ve adetleri doğrultusunda yeni şehirler kurmuşlar; İslam ile tanışmış şehirleri de yeniden planlamışlardır. Şehircilik anlamında ilk düzenlemeleri Peygamber Efendimiz (sav) Medine'de yapmıştır. Peki, başta Medine olmak üzere Kurtuba, Bağdat, Şam, İstanbul gibi pek çok İslam şehrinde karşılaştığımız 'çıkmaz sokak'lar neyi ifade ediyordu ve hangi amaçlar doğrultusunda şehir dokusuna yerleştiriliyordu?
→ İslam şehrinin oluşumunda, dinin emir ve yasaklarının büyük bir etki oluşturduğu görülür. Şehirlerin hem fiziki ve hem de sosyal görünümleri, bu sınırlar ve arterler çerçevesinde şekillenir.
(x) Arter: Atardamar, trafiği yoğun olan ana yol
→ İslam şehirlerinde planlama genel olarak mescid, cami, bedesten veya külliye gibi dini ve sosyal merkeziyetli birimler etrafında gelişim gösterir.
→ İslami kültürünün kapsadığı geniş dünyaya, insanların çeşitliliğine, sahip olunan farklı kültürlere ve konuşulan çeşitli dillere rağmen tüm inananlar şehre, benzer bir biçimde yerleşirler.
→ İslam şehirlerindeki kurulu ilişkiler maddi müesseseler üzerine değil, kişiler arasındaki insani bağlar üzerine bina edilir.
→ Şehrin, dini ve ahlaki erdemleri içerisinde yaşayan insanlara telkin edici bir yapıya sahip olması, halkın geri dönüş ve vefa olarak şehri yine bu hassasiyetler çerçevesinde imar etmesi gibi bir döngüye sahiptir. Böylece şehrin insandan, insanında şehirden etkilendiği ve birbirini beslediği bir düzen oluşur.
→ İslam şehri, merkezden çevreye doğru ilerledikçe sığlaşan, yer yer farklılaşıp bütünleşen, evleri ve yapılarıyla mahremiyetkar bir tavır uyandıran bir yapıya sahiptir.
→ Paris gibi Avrupa şehirlerindeki radyal ve mekanik yerleşimin aksi olarak doğal bir yayılımı vardır. Bir bakıma şehrin bedesten ve külliyelerden oluşan merkez kısmı planlanır fakat iskân alanının kendi kendine teşekkül etmesine izin verilir.
(x)Radyal: Bir çemberin yarıçapı boyunca yolların merkezden çevreye ya da çevreden merkeze doğru uzamasını ve kentin buna uygun olarak biçimlenmesini amaçlayan kent tasarım modeli
(x)"Şehri imar ederken nesli ihya etmeyi ihmal ederseniz; ihmal ettiğiniz nesil, imar ettiğiniz şehri tahrip eder."
(x)Turgut Cansever
→ Sokaklar, şehir merkezinden mahallelere geçişi sağlayan sızma damarlar olarak tanımlanır. Ayrıca, kent merkezi ve mahalleler arasındaki ilişkiyi kuran temel birimlerdir.
→ İslam şehirlerinde bu bağı sağlayan sokakların dar, dolambaçlı ve zaman zaman iki metre genişliğe ulaştığı görülmektedir.
→ Sokak ağları bazı yerlerde çıkmaz sokaklar ile sonlanırken, kimi yerlerde de yeni bir mahalle ağına bağlanarak insanlara yeni kapılar açar.
(x)İslam mimarisinin dünyadaki hâkimiyeti
→ Çıkmaz sokaklar girişi olan ama öteki ucu hiçbir yere çıkmayan, çıkış yeri olmayan, bir ucu kapalı olan sokaklardır.
→ Bir yapı, fiziki bir engel veyahut doğal bir unsur ile sınırlandırılmış olabileceği gibi topoğrafyaya bağlı olarak dereler, küçük vadiler veya falezler ile de sonlanmış olabilir.
(x)Topoğrafya: Şehirlerin doğal coğrafi yapısını ifade eder.
