Afrika kıtasının ilk camii: Amr bin As
Kureyşli komutan Amr bin As, 640 senesinde Mısır'ı fethettikten sonra Kahire'yi kurarak hem Mısır'ı hem de Afrika'nın ilk camisi olan Amr bin As Camii'ni inşa ettirdi. Camii, İslam mimarisinin ilk örneklerinden birini teşkil ediyordu. Asırları aşan cami, tarih boyunca birçok bakım ve onarıma tabi tutuldu. Osmanlı sultanları İslam'ın bu ortak mirasına sahip çıktı, Üçüncü Mustafa caminin tamiratı hususunda bizzat emir verdi. Peki, Amr bin As Camii günümüzde ne durumda? Mısır'daki devrim sürecinde yaşanan tarihi eser tahribatlarından ne kadar etkilendi?
📌Ortadoğu'nun kilit noktalarından biri olan Mısır, fethine önem verilen merkezlerden biriydi.
📌Mısır'ın fethedilmesi fikri Kureyşli komutan Amr bin As tarafından Halife Ömer bin Hattab'a önerildi. Filistin ve Şam bölgelerini ele geçiren Müslümanların, devletin istikrarı ve ordunun güvenliği için Mısır'ın fethedilmesi gerektiğini düşünen Amr bin As, Hazreti Ömer'i ikna ederek Mısır seferine başladı.
📌Ordusunun başında Şam'dan Mısır'a doğru sefere çıkan Amr Bin As, Sina çölünü geçti ve Kahire'ye gelene kadar ciddi bir mukavemet ile karşılaşmadı. Babil Kalesi'ne yaklaştığında Roma askerleri ile çatışan Müslümanlar galip gelerek kaleyi kuşattı.Kuşatmadan bir ay sonra kale komutanı barış istedi. Ancak Roma imparatorunun reddetmesi üzerine iki taraf arasındaki görüşmeler kesildi ve Müslümanlar kuşatmayı devam ettirdi.
📌7 ay sonra Roma İmparatoru'nun öldüğü haberinin gelmesi üzerine tekbir ve salavat çekmeye başlayan Müslüman askerler, moral ve motivasyon üstünlüğünü tamamen ele geçirdi.
Ardından 16 Nisan 641 (Hicri 18 Rabiul evvel 20) tarihinde Babil Kalesi Müslümanların eline tamamen geçti. Ve Mısır'ın Müslümanlar tarafından fethi gerçekleşti.
Amr bin Âs kimdir?
📌Amr Bin As, özellikle 640'ta Mısır'ın Müslümanlarca fethinde yaptığı önderlikle bilinen Arap ordu komutanıydı. Bu kutlu zaferin en büyük mimarı, Ömer bin Hattab'ı ikna Amr Bin As'tı.
📌Kureyş'in Beni Sehm kabilesinden olan Amr bin As, Mısır'ın ilk fatihiydi. Fetihten sonra Mısır'a halen başkentlik yapan Kahire'yi kurdu. Bundan sonraki süreçte Amr bin As Kahire'nin doğusuna Fustat kentini inşa ederek Müslümanların burada yaşamasını sağladı.
📌Komutan, Mısır'ı fethettikten sonra, fetih nişanesi olarak 642/643'te Afrika kıtasında ilk camii olan Amr bin Âs Camii'ni bu şehrin merkezinde inşa ettirdi.
📌Cami, Amr bin Âs'ın ordugâhının kurulduğu nokta üzerine yapıldı. Amr Bin As vefatından sonra Kahire'de yaptırdığı caminin yanına defnedildi.
Nasıl gidilir?
📌Amr bin As Camii, Kahireye hakim olan bütün devletler zamanında büyük oranda şekil değiştirdi.
📌Müslüman bilim insanı Kindî'nin yazdığına göre, Halife Muâviye'nin isteğiyle Mısır Valisi Mesleme, 673 yılında ilk camiyi yıktırarak doğu ve kuzey tarafından daha geniş olarak yaptırdı. Dört köşesine dört minare ilâve ettirmişti. Bunlar İslam sanatındaki ilk minare örnekleriydi.
📌Mısır Valisi Abdülazîz b. Mervân ise 698-99'da burayı batı tarafından daha geniş olarak yeniledi. 711-712'de Velîd b. Abdülmelik'in emriyle yaptırdığı tamirde yarım daire biçiminde mihrap ilâve ettirmiş, Amr zamanında yapılan minberi kaldırtarak yeni bir minber koydurmuştu.
📌750-51'de Vali Sâlih b. Ali kuzeye dört dizi sütun ilâve ettirerek camiyi genişletti.
📌791-92'de Hârûnürreşîd zamanında, Mısır Valisi Mûsâ b. Îsâ caminin arka tarafına "Ebû Eyyûb Rahbes"i diye tanınan bir sahn-revak ilâve ettirdi. Yolu daraltan bu ekin daha sonra yarısı yıkılarak yol genişletilmiştir.
📌827'de Abdullah b. Tâhir camiyi yeni baştan yaptırarak batı tarafından bir misli daha büyüttü.
Amr bin Âs Camii'ni sanal turla gezmek için tıklayınız
📌Cami XIV. yüzyıl sonlarında çok harap bir haldeydi.
📌1399'dan sonra Mısır tüccarlarının reisi Burhâneddin İbrâhim b. Ömer kendi parasıyla üç yıl süren baştan başa bir onarım gerçekleştirdi.
📌1468-1496 yılları arasında da Memluk sultanı Kayıtbay camiyi tekrar tamir ettirdi.
📌Osmanlı topraklarını karış karış gezen Evliya Çelebi, Osmanlı idaresi sırasında 1672'de Mısır'a gitti.
📌Caminin yapılışı hakkında burada evvelce bir Rum manastırı bulunduğuna dair bir hikaye anlattı.
📌Evliya, caminin içinde 820 sütun olduğunu, kemerlere oturan tavanının nakışlarla süslendiğini kaydetti.
📌Ayrıca Çelebi'nin anlattığına göre caminin o sırada bezemeli bir ahşap minberi, dört minaresi, sağ köşesinde vezirlere mahsus kafesli bir namazgâhı, sol köşede ise bir ziyaretgâhı bulunuyordu.
📌Evliya Çelebi'ye göre minberin sağında Bayram Paşa tarafından tamir ettirildiğini bildiren 1623 tarihli kırk elli beyitlik bir tarih manzumesi görülüyordu.
