Türk lehçelerinde "gece"

Yayınlanma Tarihi: Şubat 27, 2023 14:06 Güncelleme Tarihi: Mart 13, 2023 11:54

Eski Türklerde gece ve gündüz kavramları kutsal sayılmış ve bu minvalde sözlü gelenek ürünleri ortaya çıkmıştır. Sözlü kültür ögesi olan gece kelimesi, Türk topluluklarının farklı yerlere göç etmesi ile çeşitli şekillerde adlandırılmıştır. İşte, dünyanın dört bir yanında varlığını sürdüren Türk lehçelerinde gece sözcüğünün karşılıkları...

1/20

ESKİ TÜRKÇE

◼ Eski Türkçeden günümüze ulaşan pek çok kelime bulunmaktadır. Bu kelimeler Türk lehçelerinin 4 grubuna dağılmış ve harf değişimleri gibi küçük farklılıklar meydana getirmiştir.

◼ Eski Türkçedeki "tün" sözcüğü birçok Türk lehçesinde aynı kalırken Türkiye Türkçesinde yerine "gece" sözcüğü kullanılmıştır. Türkiye Türkçesinde tün haliyle günlük konuşma dilinde yaşamaktadır.

◼ 21. yüzyılda kullanılan "tünemek" fiili de bu kelimeden türetilmiş ve "tünaydın" gibi ifadelerin temelinde bu sözcük bulunmaktadır.

Ortak değerlerimiz "dağ"

2/20

KARAÇAY - MALKAR TÜRKÇESİ

◼ Türkiye Türkçesindeki "gece" kelimesi gve c<ç değişimine uğrayarak Kıpçak grubunun bir temsilcisi olan Karaçay Malkar Türkçesinde yer almaktadır.

➡ Biz türabız keçe künda çatmayın

Tavvlaga çaçılıb birbiribizni tabmayn.

➡ Biz duruyoruz gece gündüz yatmadan

Dağlara dağılıp birbirimizi bulamadan

Karaçay- Malkar Türkçesi Halk şarkıları

3/20

BAŞKURT TÜRKÇESİ

◼ Kuzeybatı sınıfının temsicilerinden olan Başkurt Türkçesinde, Eski Türkçeden gelen hali ile "tün" kelimesi tam olmasa da korunmaya çalışılmıştır. Ü<Ö değişimine uğramış ve "tön" şeklinde kullanılmaktadır.

Tön yuşavın abaylap,

Kara tönda ay haylap,

İgararen öskötöp,

Ber arıslandı totkan, tiy, av,

Totkan da iñ kirtkan, tiy.

Ul hunarsı kem ikan,

Üsargan menan bey mikan?

Gece yemeğini hazırlayıp

Kara gecede ay seçip

Börülerini devreye sokup

Bir arslanı tutmuş derler ey,

Tutmuş da imlemiş derler

Bu avcı kim imiş,

Kobağoş ozan bu mudur ki?

Öift arslanı ne imiş,

Üsergen ile bey mi ki?

Başkurt Türkçesi şiiri

Ortak değerlerimiz "vatan"

4/20

KARAKALPAK TÜRKÇESİ

◼ Karakalpakistan'da yaşayan halkın konuştuğu lehçe olan Karakalpak Türkçesinde, "gece" kelimesi Eski Türkçedeki "tün" hali ile kendini korunmuştur.

Avzı tolı elemat,

İşi tolı belemat,

Tünde bardım urlıkka,

Alıp şıktım kün şığa.

(Tandır)

Ağzı dolu insan,

İçi dolu belâ,

Gece vardım hırsızlığa,

Alıp çıktım gün çıkarken.

(Tandır)

Karakalpak Türkçesi bilmece

5/20