Fuzuli’nin ustalığıyla bir kaleme binlerce benzetme: Kalem Kasidesi
Kalem kasideleri (kalemiyyeler), hem kaside olmaları hem de kültür ve medeniyetimizde önemli bir yer işgal eden kalemden bahsetmeleri dolayısıyla önemli bir türdür. Kalemiyye yazan şairlerin başında Fuzuli gelmektedir. Fuzuli, otuz beş beyitten oluşan Kalem Kasidesi'ni Vezir Celâlzâde Mustafa Çelebi'yi övmek için yazmıştır. Peki, her bir beytinde farklı anlam kapıları aralayan Kalem kasidesi nasıldır? 16. yüzyılın sanat ve edebiyat hayatı ile ilgili bize hangi ipuçları sunar? İşte şerhiyle beraber Fuzuli'nin Kalem Kasidesi...
📌Klasik edebiyatımızın büyük şairi Fuzuli'nin divanında yer alan ve Mustafa Çelebi'yi öven "Kaside-i Kalemiyye" isimli otuz beş beyitlik şiir, kalem redifli bir kasidedir. Kasideler genellikle dize sonundaki redif veya kafiyelerle isimlendirilir. Gül kasidesi, su kasidesi, kış kasidesi, at kasidesi, kılıç kasideleri bunlara verilebilecek örnekler arasındadır.
Fuzuli bu kalem kasidesinde şiir ve edebiyatın en önemli enstrümanı olan kalemi anlatmıştır. Kalemi sembol olarak kullanarak şairi, şiiri, sözü ve anlamı tanımlamaya çalışmıştır.
Meger kılar rakam-i vasf-i hatt-i yâr kalem
Ki hatt-i yâr kimi oldu müşg-bâr kalem
Kamış kalem, sevgilinin yanaklarındaki ayva tüylerini yazı ile öylesine nitelendirmeye başladı ki, sevgilinin yüzündeki tüyler gibi koku saçıcı hale geldi.
📌Klasik şiirde mürekkep, rengi ve içine kokulu maddeler konulması sebebiyle "müşg bar" yani koku saçan olarak nitelendirilmiştir. Sevgilinin ayva tüyleri de misk saçan bir kaleme benzetilmiştir. Kalem, insana hoşluk veren güzel anlamlar taşır. Bu sebeple de "müşk (koku) saçan" anlamında kullanılmıştır.
Meger diler sıfat-i lâ'l-i yâr ede tahrîr
Ki lâl-i yâr kimidir güher-nisâr kalem
Kalem, sevgilinin lal gibi kırmızı dudağını vasıflayan bir şiir yazdığında da o dudak gibi mücevher saçıcı bir hale gelir.
📌Kalem bu sefer sevgilinin lal gibi olan dudağını tanımlamaktadır. Burada kalemin sıfatı "Güher-nisar" yani "inci, mercan gibi değerli mücevherler saçan" durumdadır. "Güher nisar"ın meczai anlamı inci yakut mercan gibi güzel ve renkli sözler, şiirler yazar hale gelmek."tir. Kalem de bu vasfıyla inci mercan gibi kıymetli değerler, sözler saçar kağıda.
Eger cefâ çeke sûret nigârdan yüz yıl
Demen çeke sıfat-i sûret-i nigâr kalem
Kalem, güzellerin suretini çizmek için yüz yıl cefa çekse de, sanılmasın ki o sevgilinin şeklini çizmeyi başarabilir.
📌Kalem, bu beyitte güzel resimler yapan bir ressama veya bir heykeltıraşa benzetilmiştir. Fuzuli kalemi sembolize ederek şairin vasıflarını sıralamıştır aslında. Kalem de şair gibi söz malzemesini kullanarak adeta bir ressam gibi güzellikleri tasvir eder. Şair veya yazar isterse söz aracılığıyla kağıt üzerinde bir ressam gibi güzellikler çıkarabilir. Kalem de bu yönüyle şaire benzetilmiştir.
Divan şiirinin edasını dönüştüren Fuzuli'nin beyitleri ve anlamları
Yazanda mim ü elif ol kad ü dehâna şebih
Kemâl ü sihrine çok kıldı iftihâr kalem
Kalem, "mim" ve "elif" harflerini sevgilinin boyuna ve ağzına benzeterek yazdığında, sihirli gücü ve sanatının kudreti ile iftihar etti.
📌Bir önceki beyitte ressama benzetilen kalem, bu beyitte bir büyücü ve sihirbaza benzetilmiştir. Büyücüler birtakım harfler semboller yazarak insanların hayatlarını değiştirmeye çalışırlar. Tıpkı kalem de bir büyücü gibi "mim" ve "elif" harflerini sevgilinin dudağı ve boyu şeklinde çizerek büyü yapmıştır.
Divan şiirinde sevgilinin dudağı, küçüklük bakımından "mim" harfine; boyu ise uzunluk bakımından "elif" harfine benzetilmiştir.
