Arama
Kadim şehre adanmış abidevi eser: İstanbul Ansiklopedisi
Reşad Ekrem Koçu, yazdığı 11 ciltlik ansiklopedi ile İstanbul'un parmak izini çıkardı. Bu eser, bir şehir üzerine ülkemizdeki ilk, dünyadaki ikinci ansiklopedi olma özelliğine sahipti. "Nevi şahsına mahsus" tarihçi Reşad Ekrem, ansiklopedilerin asık suratlı ciddiyetinden uzak, okurların yüzünde tebessüm oluşturacak tarzda maddeler kaleme aldı. İstanbul'u her yönüyle sayfalara sığdırmayı planlasa da işler istediği gibi gitmedi. Peki, bu abidevi eser neden tamamlanamadı?
📌Kadim şehre olan hayranlığını, 1944 yılında fasiküller halinde neşrettiği, İstanbul Ansiklopedisi ile gösterdi. Bu eser, bir şehir üzerine ülkemizdeki ilk, dünyadaki ikinci ansiklopedi olma özelliğine sahipti.
📌İstanbul Ansiklopedisi, Reşad Ekrem Koçu'nun gayretleri neticesinde ortaya konmuş abidevi bir eserdi. Burada şehrin tarihi, kültürü, mekânları ve hayatı, pek çok farklı yönüyle işledi. Okurla sohbet edercesine yazılan ansiklopedi, oldukça zengin içeriğe sahipti.
📌1940 yılında "İstanbul'un bir kütüğünü" meydana getirmeye karar verse de II. Dünya Savaşı'nın sıkıntılı zamanlarında gerekli parayı bulamamasından dolayı, bu isteğini ertelemek zorunda kaldı.
📌En nihayetinde Nihayet Cemal Çaltı adlı bir tüccarın maddi desteğiyle İstanbul Ansiklopedisi'nin ilk fasikülünü, 1944 yılında çıkardı.
📌Bu dönemde ansiklopedisi 32 sayfalık fasiküller halinde çıkıyordu. Sonradan fasiküllerin toplanmasıyla ciltlenerek ansiklopedi haline gelerek basıldı.
📌 Reşad Ekrem Koçu, eserinde fotoğraf kullanmak yerine ünlü ressam ve çizerlere "tire" tekniğiyle çizimler yaptırdı.
📌 Ansiklopedinin içerdiği konular cami, mescid, tekke, türbe, kilise, ayazma, çeşme, sebil, saray, yalı, konak, köşk, han, hamam, tiyatro, kahvehane gibi yapılar; devlet adamı, âlim, şair, sanatkâr, iş adamı, hekim, muallim, hoca, derviş, papaz, keşiş, meczup, hânende, sâzende, çengi, köçek, derbeder, pehlivan, tulumbacı, kabadayı, hırsız, serseri, dilenci gibi şöhretler; şehrin dağı, bayırı, suyu, havası, mesire yerleri, bahçeleri, bostanları vb. tabiat güzellikleri ve coğrafyası; sokakları, mahalleleri ve semtleri; yangınları, salgınları, zelzeleleri, ihtilâlleri, cinayetleri ve dillere destan olan aşk maceraları; halkının âdet, an'ane, giyim ve kuşamı; İstanbul argosu; İstanbul'a ait resimler, şiirler, kitaplar, romanlar, seyahatnameler; İstanbul'a gelmiş yabancı şöhretler şeklinde sıralandı.
📌 Bu konu listesi, ansiklopedide yer alacak maddelerin ne kadar teferruatlı olduğunu da gösteriyordu.
📌Reşad Ekrem'in ansiklopedinin yayın sürecinde kendine yardım eden bir yazı kadrosu bulunsa da birçok maddeyi, yıllardır taradığı vekayinâmeler ile eski gazete koleksiyonlarından faydalanarak kendi yazdı.
📌Semavi Eyrice'nin belirttiğine göre, Reşad Ekrem Koçu'nun yıllardır İstanbul ile ilgili biriktirdiği "zarflar içerisinde taşınan maddeler, gazete kesikleri, fotoğraf ve resim koleksiyonu, kayıp defterler, dosyalar ve hatta tuhaf İstanbul cinayetleri" gibi çok geniş bir arşivi vardı.
📌 Basımı, her ay planlasa da maddi sıkıntılar nedeniyle gecikmeler yaşandı. O kadar ki beş yıllık zaman diliminde ancak otuz dört fasikül çıkarılabildi.
📌 Bir süre sonra maddi sıkıntılar içerisinde boğuşan Reşad Ekrem, ansiklopedinin ihtiyaç duyduğu desteği 30. fasikülün arka kapak yazısında şöyle dile getirdi:
"Kalem: Bir akşam falan gazinoyu veya filan okuyucu bayanı veya yeni bir Frenk gömleğini veya üç kilo eti bu büyük şehir kütüğüne destek olmak için feda ediniz diye yazmak istiyor. Fakat hayır aziz okuyucular. Sizi hissiz ve ruhsuz olmaktan tenzih ederiz. Bağrınızdaki taş değil kalptir. Sizi, şimdiye kadar sadece tarafımızdan ikaz edilmemiş farz ediyoruz. Ve bu nüshamızla bu ikazı yapıyoruz. Bundan sonrası sizindir. Öyle kuvvetle inanıyoruz ki, dördüncü cilt başlarken, 31'inci fasikülümüzün kapakları yeni abonelerimizin isimleriyle dolacaktır. Aksi takdirde, bu eser, 20 milyonluk bir memleketin vatandaşı olarak müellifine: 'Sen bir beyâbanda, bir çöldesin!' diye bağıracaktır."
Fakat gelen yardımlar da ihtiyacı karşılamayınca 34 fasikül olarak çıkardıktan sonra 1951 yılında İstanbul Ansiklopedisi'nin basımı durdu.