Arama
Riya nedir? Riya hakkında ayet ve hadisler nelerdir? Riyanın ibadetlere vereceği zarar…
Riya, Allah için ifa edilmesi gereken amel ve ibadetlerin, kullara gösteriş amacıyla yapılması manasına gelir. Riya, ihlas kavramının zıddı olarak kullanılır ve başta Kur'an-ı Kerim'deki ayetler olmak üzere, İslam kaynaklarında riyanın tanımına, hükmüne ve çeşitlerine değinilir. Nitekim Peygamber Efendimiz riyanın "küçük şirk" olduğunu vurgulamış; Cenab-ı Hakk'ın kullarına "İşlediği bir amelde benden başkasını bana ortak koşan kişiyi de onun şirkini de reddederim" buyurduğunu nakletmiştir. Peki, riya nedir, nasıl tanımlanır? Riya hakkında ayet ve hadisler nelerdir? Riyanın ibadetlere vereceği zarar nasıl açıklanır?
🔸 İnsanlar için bir hidayet rehberi olan Kur'an-ı Kerim'de riya kavramı isim haliyle üç ayette, fiil haliyle ise iki ayette yer alır.
"Ey iman edenler! Allah'a ve ahiret gününe inanmadığı halde malını insanlara gösteriş yapmak için harcayan kimse gibi sadakalarınızı başa kakmak ve incitmek suretiyle boşa gidermeyin. O kimsenin misali, üzerinde toprak bulunan düzgün ve yalçın bir kayadır; kayanın üzerine şiddetli bir yağmur yağmış, onu çıplak halde bırakmıştır. Bu gibilerin kazandıkları hiçbir şeyden istifadeleri olmaz ve Allah, inkârcı topluluğa hidayet vermez."
(X) 📕 Bakara suresi 264. ayetin tefsiri
"Ve bunlar Allah'a ve ahiret gününe inanmadıkları halde mallarını, insanlara gösteriş için sarf edenlerdir. Bir kimsenin arkadaşı şeytan olursa o ne kötü bir arkadaştır!"
(X) 📕 Nisâ suresi 38. ayetin tefsiri
🔸 Bu ayetlerde ibadet niyeti olmaksızın Allah rızasını gözetmeden yalnızca gösteriş amacıyla sadaka verenlere değinilmiştir.
"İnsanları Allah yolundan engellemek üzere taşkınlık ve gösteriş yaparak yurtlarından (savaşa) çıkıp gelenler gibi olmayın; Allah onların yaptıklarını kuşatmıştır."
(X) 📕 Enfâl suresi 47. ayetin tefsiri
🔸 Ayette müminin neyi neden yaptığı vurgulanmak istenmiştir. Allah'a iman eden, İslam ahlakını özümseyen bir fert ve toplumun, hak bâtıl, iyi kötü, adalet zulüm ayırımı yapmadan ötekileri taklit edemeyeceği onlara benzeyemeyeceği bildirilmiştir ve gösteriş ve şöhret için savaşa katılanlar kınanmıştır.
"Münafıklar Allah'a oyun etmeye kalkışıyorlar. Hâlbuki Allah onların oyunlarını kendi başlarına çevirmektedir. Onlar namaza kalktıklarında üşenerek kalkarlar, insanlara gösteriş yaparlar, Allah'ı da pek az hatıra getirirler."
(X) 📕 Nisâ suresi 142. ayetin tefsiri
"Vay haline o namaz kılanların ki, onlar namazlarının özünden uzaktırlar. Onlar halka gösteriş yaparlar."
(X) 📕 Maûn suresi 4-6. ayetlerin tefsiri
🔸 Bu iki ayette ise gösteriş için namaz kılanların durumu kınanmış ve Allah'a karşı gerçek anlamda kulluk görevlerini yerine getirmeyenler eleştirilmiştir.
🔸 Resul-i Ekrem Efendimizin (sav) hadis-i şeriflerinde de riya kelimesi ve türevleri geçmiştir.
🔸 Peygamber Efendimiz (sav) "Ümmetim için gizli şirk ve şehvetten kaygı duyuyorum" demiş, "Sizden sonra da hâlâ şirk olacak mı?" sorusuna, "Evet, fakat güneşe, aya, taşa ve puta tapmak şeklinde olmayacak, insanlar ibadetlerini riya için yapacaklar" cevabını vermiştir.
(X) Müsned, IV, 124
🔸 Resulullah (sav) bir başka hadisinde Allah Teâlâ'nın "İşlediği bir amelde benden başkasını bana ortak koşan kişiyi de onun şirkini de reddederim" buyurduğunu nakletmiştir.
(X) Müsned, II, 301, 435; Müslim, Zühd, 46; İbn Mâce, Zühd, 21
🔸 Riyayı "küçük şirk" olarak tanımlayan Allah Resulü (sav), kıyamet günü insanlara dünyadaki amellerinin karşılığı verilirken, gösteriş için ibadet yapanların Allah'ın huzurundan kovulacağını ve onlara şöyle denileceğini söylemiştir:
"Ey riyakârlar! Dünyada amellerinizi gösteriş olsun diye kimin için yaptıysanız gidin onu arayın, bakalım bulabilecek misiniz?"
(X) Müsned, V, 428, 429
🔸 Bir başka hadis-i şerifte ise Cenab-ı Hakk'ın kendilerine nimetler verdiği kimselere, hesap sırasında bunlara karşılık hangi amelleri işlediklerinin sorulacağı bildirilmiş; bunlardan bazılarının şehit oluncaya kadar O'nun uğrunda savaştıkları, bazılarının O'nun rızası için ilim öğrendikleri, Kur'an okudukları, bazılarının da O'nun rızası için cömertçe hayırlar yaptıklarını söyleyecekleri, ancak bu amelleri gerçekte gösteriş için yaptıklarının kendilerine bildirileceği ve sonunda hak ettikleri cezaya çarptırılacakları belirtilmiştir.
(X) Müsned, II, 322; Müslim, İmâre, 152; Nesâî, Cihâd, 22
🔸 İbadet ve işledikleri hayırlarla şöhret peşinde koşanların gizli kötülüklerinin Allah tarafından ortaya çıkarılacağı, riya ile amellerde bulunanların açığa vurulacağı ifade edilmiştir.
(X) Müsned, V, 270; Buhârî, Rikak, 36, Ahkâm, 9; Müslim, Zühd, 47, 48
🔸 Riyanın manevi açıdan tehlikeleri hem ayetlerde hem de hadislerde bildirilmiş; ahlak ve tasavvuf eserlerinde bu konuya büyük önem verilmiştir.
🔸 Riya meselesini oldukça detaylı bir şekilde ele alan ilk âlimlerden biri 9. yüzyılda yaşayan Muhâsibî'dir.
🔸 Er-Riʿâye li-hukukıllâh adlı eserinde riya konusuna geniş yer veren Muhâsibî, bu kavramın tanımı, mahiyeti, çeşitleri, niyet, ihlâs ve hayâ ile ilgisi, riyakârlığın psikolojik sebepleri, ahlak bakımından zararlı sonuçları, riyakârlığın alâmetleri gibi konulara değinmiştir.
🔸 Riyayı ağır ve hafif dereceler olmak üzere ayıran Muhâsibî, ağır olanı kulun Allah için yapılması gereken ameli insanlara gösteriş için yapması, hafif olanı da sırf Allah için yapılması gereken ibadeti hem Allah'ın hem kulların hoşnutluğunu kazanmak için ifa etmesi olarak açıklamıştır.
(X) 🔍 Hayatını İslam'a adayan alimler
Muhâsibî, riyanın dışa yansımasının beden, dış görünüş, söz, amel ve sosyal çevreyle ilişkilere dindarlık süsü verme olmak üzere beş şeklinden söz eder ve bunları çeşitli örneklerle açıklar:
◾ Bir kimsenin ahiret endişesi taşıdığını göstermek için yüzüne kederli bir görüntü vermesi.
◾ Oruçlu olduğu bilinsin diye sesi kısılmış, gözlerinin feri sönmüş bir hal takınması.
◾ Âbidler ve zâhidler gibi saçı başı dağınık görünmesi.
◾ Konuşmalarında hikmet sahibi, âlim ve zikir ehli bir kimse olduğu izlenimi uyandırmaya çalışması.
◾ Rükû ve secde gibi rükünlerde uzun süre durarak namazı uzatması.
◾ Oruç ve hac gibi ibadetlerinde titiz bir dindar görüntüsü sergilemesi.
◾ İlim ve din ehlinden olduğunu, ilimde ve dinde yüksek bir mertebede bulunduğunu hissettirmek amacıyla âlimler ve âbidlerle düşüp kalkması.