Arama
Türkiye’de basılan ilk sözlük: Vankulu Lügatı
Osmanlı müellifi Vankulu'nun Cevheri'nin eserinden tercüme ettiği sözlük, Türkiye'nin "ilk basımevi olarak kabul edilen" Yalova merkezli kurulmuş matbaasında basılan ilk eser olur. Arapça - Osmanlıca bir lügat olup, iki cilt olacak şekilde ahaliye sunulur. Batı Türkçesi'nin önemli kaynaklarından biri olan bu sözlüğü ve günümüze kadar ulaşmasını sağlayan şahsiyetleri gelin daha yakından tanıyalım.
🔸 Cevheri, eğitim - öğretimini alırken bir yandan da eser telifi ve Kur'ân-ı Kerîm istinsahıyla meşguldür. Sözlükçülüğü yanında iyi bir hattattır.
İstinsah ne demek?
Bir metnin, bir kitabın elle bir nüshasını yazmak veya kopya edip sûretini çıkarmaya verilen isimdir.
🔸 Cevherî, kaleme aldığı sözlüğünün istinsah edilip yayılmasına hizmet edecek talebeler yetiştirir. Fakat bu kadar bilgin kimse, bazı rivayetlere göre aklını yitirir.
🔸 İsmail Cevherî, uçmak için kanat takarak Nîşâbur'daki evinin damına çıkar, yazdığı sözlüğü kastederek toplanan halka;
"Bu dünyada benden başka kimsenin yapmadığı bir şey yaptım. Âhiret için de kimsenin yapmadığı bir iş yapacağım" diyerek uçmaya kalkışmış, fakat düşerek ölür…
🔸 Cevheri yaşadığı dönemde verdiği eserlerle, bir yol gösterici olur ve gelecek nesillere ışık tutar.
Cevheri'nin eserleri
1-Kitabü Arızi'l Varaka
2-Kitabü'l- Kavafi
3-El- Mukaddime Fi'n-Nahv
🔸 Bu eserleri dışında en önemli ve Türk Edebiyatına en çok yansıyan yapıtı şüphesiz Sıhahu'l-luga, Es-Sıhah fi'l-luga veya kısaca Es-Sıhah diye de bilinen bu eser, Arap sözlükçülüğünde çığır açar.
İbrahim Müteferrika
🔸 Matbaa denilince akla ilk gelen isimlerden biri olan İbrahim Müteferrika, 1670 yılında Romanya'da Cluj şehrinde dünyaya gelir. İbrahim'in ailesi ve asıl adıyla çok bilgi bulunmaz.
🔸 Müslüman olmadan önceki adı bilinmez, 1692 yılında İkinci Viyana Kuşatması'ndan sonraki savaşlarda Osmanlılara esir düşer. Esir olarak İstanbul'a getirilir ve burada Müslüman olur.
🔸 Osmanlı Devleti'nin kanun ve yöntemlerini kısa sürede öğrenmesi kariyerinin dönüm noktası olur. Müteferrikalık yapan İbrahim 1715 yılında Avusturya'ya düzenlenen sefer sırasında, haberleşme konusunda Osmanlı'ya hizmet eder.
🔸 İbrahim Müteferrika; Latince, Macarca, Arapça ve Farsça öğrenir. Resmi görevleri arasında diplomatlık, mihmandarlık, çevirmenlik, müteferrikalık ve hacegânlık bulunur.
Hacegânlık nedir?
Osmanlı Devlet dairesinde yazı işleriyle ilgilenen kişilere verilen isimdir.
🔸 Macaristan'daki eğitimi sırasında basım işlerini öğrenir. İstanbul'a dönünce bir matbaa kurar. İbrahim Müteferrika kurduğu matbaada ömrü boyunca 17 ayrı kitap basar.
🔸 1743 yılında bir atama emrini götürmek için Dağıstan'a gider. Bu yolculuktan döndükten sonra, Divan-ı Hümayun tarihçiliği görevi verilir ve 7 Kasım 1745'te bu görevini bırakır.
🔸 İbrahim Müteferrika 1747 yılında hayata gözlerini yumar. Cenazesi önce Aynalıkavak Mezarlığı'na defnedilir, daha sonra 1942 senesinde buradan alınarak Galata Mevlevihanesi'ne götürülür.
Dağıstan:
Kuzey Kafkasya'da bulunan Rusya'ya bağlı özerk bir cumhuriyettir.
Galata Mevlevihanesi:
Diğer bir ismiyle Kulekapı, İstanbul'un Beyoğlu semtine bağlı olan Mevlevihane'sidir.
Vankulu Lügati'nin aslı: Tercüme-i Sıhah-ı Cevheri
🔸 Mezar taşında İbrâhim Müteferrika'nın ölüm tarihi 1160 (1747) olarak yazılsa da kitâbedeki şair Nevres'in "Basmacı" lakabından kinaye olarak, "Basdı İbrâhîm Efendi sahn-ı firdevse kadem" mısrasına düşürdüğü tarih olan 1158 (1745) ölüm yılı kabul edilir, 1160 tarihinin ise mezarının yapıldığı yıl olduğu iddia edilir.
🔸 İbrâhim Müteferrika şöhretini matbaacılığıyla kazanır. Kendi devrinde Tercüman İbrahim ve Basmacı İbrâhim Efendi olarak bilinir.
🔸 1727 yılında İbrâhim Müteferrika ile sadâret mektûbî halifelerinden Yirmisekiz Çelebizâde Mehmed Said Efendi'ye, III. Ahmed'in fermanı ve Şeyhülislâm Yenişehirli Abdullah Efendi'nin fetvası ile ilk Türk matbaasını kurma izni verilir.
Sadâret mektûbî:
Osmanlı Devleti'nde sadrazamlık makamının en önemli bürolarından biridir.
Yirmisekiz Çelebizâde Mehmed:
Yeniçeri ocağında yetişmiş olan Çelebizade Mehmed, Edirne'de doğan Osmanlı Devlet adamlarından biridir.
III. Ahmed:
23. Osmanlı sultanıdır. Divan Edebiyatı şairlerindendir ve Necib mahlasını kullanmıştır. İslam halifesi olan III. Ahmed aynı zamanda Lale Devri padişahıdır.
Şeyhülislâm Yenişehirli Abdullah Efendi:
Osmanlı'nın Lale Devri'nde yaşamış meşhur şeyhülislamıdır.
🔸 Müteferrika'nın Yavuzselim semtindeki evinde kurulan matbaanın ilk kitabı, basımı 1729 yılının başlarında tamamlanan ve kaynaklarda daha çok Vankulu Lugatı adıyla geçen Sıhahu'l-Cevherî tercümesidir.
🔸 İbrahim Müteferrika'nın ölümüne kadar idaresi altında kalan matbaada on yedi kitap (23 cilt) basılır. Bastığı kitapların tarih, coğrafya, dil gibi konularla askerlik sahasında olduğu dikkat çeker.
İbrahim Müteferrika'nın telif eserleri
1-Risâle-i İslâmiyye
2-Vesîletü't-tıbâa
3-Usûlü'l-hikem fî nizâmi'l-ümem
İbrahim Müteferrika'nın tercüme eserleri
1.Fiyuzat-ı Mıknatısiye