Peygamber Efendimiz zamanından Osmanlı'ya meddahlığın serüveni
Meddahlar, kahvehanelerden saraylara kadar her sınıf ve seviyede insanlar için çeşitli hikâyeler anlatarak zarif nükteleriyle asırlar boyunca halkı eğlendirdiler. Peygamberimiz döneminde ortaya çıkan ve Efendimizin soyunu en çok seven kişiler olarak tanımlanan meddahların kültürümüzde fonksiyonları değişse de toplum içindeki etki gücü hep aynıydı. Peki, Osmanlı'nın en renkli zümreleri arasında sayılabilen meddahların, kültürümüzdeki yeri neydi? Hangi meşhur meddahlar adını tarihe yazdırdı ve ünlü yabancı bir ressamın tablosuna yansıdı? İşte, Peygamber Efendimiz zamanından Osmanlı'ya meddahlığın serüveni...
Meddahlık geleneksel Türk seyirlik oyunlarının en önemli kollarından biriydi. Meddahlık geleneğini sürdüren kişiler "meddah" veya "kıssahan" olarak adlandırıldı. Meddahlar, "hem halk arasında hem saraylarda anlattıkları kahramanlık hikâyeleri, dini öyküler, güncel hayattan kesitlerle, tek kişilik anlatımını herkese dinletebilen bir oyuncu" şeklinde geniş bir tanıma sahipti.
Çeşitli taklitlerin yer aldığı hikâyeler anlatarak halkı eğlendiren sanatçılar olan meddahların öyküsü, Peygamber Efendimiz zamanına dayanıyordu. İslami kaynaklı olduğu belirtilen meddahlığı ilk defa Hassân b. Sâbit'in Hz. Peygamber'i şiirleriyle överek başlattığı kanaati yaygındı.
Arapça medh kökünden gelen meddâh sözlükte "metheden, çok öven" anlamına gelmekteydi. Buna "mâdih, medîhagû, medîhaserâ" da deniliyordu.
Peygamberimiz zamanında ortaya çıkan meddahlıktan yola çıkan Evliya Çelebi meddahların piri olarak Resûl-i Ekrem'i metheden ve mezarı Sivas'ta yer alan Suheyb-i Rûmîve'yi işaret etti.
Çelebi'ye göre Suheyb'in asıl adı Abdülvehhab Gazi idi. Çelebi, ayrıca Suheyb'in daha Câhiliye devrinde Arapların kahramanlıkları konu alan ünlü eserleri Anternâme'yi okuduğunu, Resûlullah'ın huzurunda Uhud, Mekke, Huneyn gazâlarını okudukça Peygamber'in hoşnut kalarak kendisine ihsanda bulunduğunu kaydetti.
Peygamberimiz zamanındaki meddahların ünü sonraki yüzyıllara da yayıldı. İranlı mutasavvıf ve şair Hüseyin Vaiz-i Kaşifi, biat ve şedde uyanlar arasında Peygamber soyunun meddahları kadar yüksek mertebeli bir topluluk bulunmadığını belirtti.
Kaşifi, ayrıca meddahların ehlibeytin menkıbelerini okuduklarını, onları ve sözlerini anarak vakit geçirdiklerini, bu sebeple Peygamber soyunu en çok seven kişilerin meddahlar olduğunu ifade etti.
Meddahlar ilk dönemlerde konularını dinden almış, dini toplantılarda, camilerde Allah'ı, peygamberleri, hükümdarları öven şiirler okudular. Zamanla dini konulardan din dışı konulara doğru kaymaya başlayan meddahlara "kıssahan" adı da verildi. Özellikle ilk dönemlerde meddahlığın dini kaynaklara dayanması onlara halk içerisinde farklı bir saygınlık da kazandırdı.
Arapların "kussa", Acemlerin "kıssa-han" adını verdikleri meddahlar Türkler arasında uzun süre varlıklarını sürdürdüler. Meddahlar Türklerin İslam'ı kabul etmelerinden önce halk arasında kahramanlık destanlarını anlatan ozanların bir devamı olarak İslam'dan sonra da kültür dairesindeki yerini aldı. Nitekim, Türklerin Müslümanlığı kabul etmesinden önce gerek Şamanlığın gerekse toplum yapısının etkisiyle hikâye anlatan halk hikâyecileri bulunduğu bilinmekteydi.
Özellikle göçebe Türk obalarında hikâye anlatanlara "baksı", daha sonra da "ozan" deniliyordu. Ozanların hikâyeleri genellikle, hece ölçüsü ve kopuz adı verilen saz eşliğinde söyleniyordu.
Türk meddahları, pek çok açıdan Arap kültüründeki meddahlardan ayrıldı. Meddahlıkta Arap kültürü etkisinden ziyade kendi gündelik yaşamlarındaki kültürlerini hikayelerine taşıdılar.
Meddahların, 14. yüzyıldan itibaren Anadolu beylerinin saraylarında ozanlarla beraber yerlerini aldıkları görüldü. Bu dönemden itibaren meddahlar artık ayrı bir zümre teşkil ediyorlardı. Bu kişiler daha çok epik konulu anlatılar naklettiklerinden 15. yüzyıldan itibaren meddah adıyla anılmaya başlandılar.
