Ramazan'ın vazgeçilmez sahur eğlencesi: Karagöz ve Hacivat
Karagöz ve Hacivat, Ramazan'ın vazgeçilmez eğlencelerinden biriydi. Osmanlı'da özellikle de Ramazan ayı yaza denk geldiğinde geceleri sahura kadar değerlendirilirdi. Karagöz ustaları on bir ayın sultanında özel, Kadir Gecesi'ne kadar geçen 28 gün için 28 oyun hazırlardı. Bu gölge oyunu yüzlerce yıl insanların gönlünde yer etti. Peki, Karagöz ve Hacivat gerçekten yaşadı mı?
Karagöz ve Hacivat, Ramazan'ın vazgeçilmez eğlencelerinden biriydi. Osmanlı'da özellikle de Ramazan ayı yaza denk geldiğinde geceleri sahura kadar değerlendirilirdi. Karagöz ustaları on bir ayın sultanında özel, Kadir Gecesi'ne kadar geçen 28 gün için 28 oyun hazırlardı.
Ramazan ile özdeşlemiş geleneklerimizden biri olan Karagöz ve Hacivat, bir gölge oyunuydu. Bir tarafta halk adamı ve doğrucu Karagöz, diğer tarafta kibar ve bilgili Hacivat bulunurdu. Zaman zaman hikâyelere Beberuhi, Tuzsuz Deli Bekir, Bekçi gibi karakterler girer bu ikilinin maceralarına renk katardı. Bu kahramanlarıyla bütün bir Osmanlı coğrafyasını yansıttı.
Bir ışık kaynağından yararlanarak herhangi bir nesnenin gölgesinin perdeye düşürülmesine gölge oyunu denir. Kültürümüzün en zengin kaynaklarından biri olan Karagöz yani gölge oyununun ortaya çıkışı üzerinde farklı görüşler bulunur. Bu görüşlerden biri de Hindistan ve ya Çin'den ülkemize gelmiş olabileceğiydi. İslam medeniyetinde ise 11. yüzyıldan sonra görülmeye başladı.
Karagöz oyunu, İslam medeniyetinde zıll-i hayâl (hayal gölgesi), hayâl-el sitare (perde hayâli) gibi çeşitli adlarla anıldı. Tasavvufta bu gölge oyunun sahnesi, dünyaya, insanlar ve diğer varlıklar perdedeki geçici hayallere benzetildi. Bu benzetme ile oyundaki hayaller nasıl bir perde arkasındaki sanatçı tarafından oynatılıyorsa, evrendeki varlıklar da görünmeyen bir yaratıcı tarafından hareket ettirildiği anlatılmak istenirdi.
Karagöz ve Hacivat'ın gerçekten yaşayıp yaşamadığı, yaşadıysa nerede nasıl yaşadığı kesin olarak bilinmez. Yüzlerce yıl insanların gönlünde yer eden bu gölge oyununun kahramanlarının birtakım söylentilerle gerçekten yaşadıkları ileri sürüldü. Bu rivayetlerden biri de Karagöz ve Hacivat'ın Orhan Gazi döneminde yaşadığıydı. Buna göre Hacivat duvarcı, Karagöz demirciydi. Bir cami inşasında çalışan Karagöz ve Hacivat, işçileri eğleyerek inşanın uzamasından sorumlu tutuldu ve idam cezasına çarptırıldılar. Böylece dünya perdesinden eteklerini çekip hayal perdesine geçtiler.
Evliya Çelebi'ye göre, Karagöz ile Hacivat yaşamış kişilerdi. Çelebi, onun devrinden 400 yıl öncesine ait bir rivayeti aktarır. Buna göre iki kahramandan Karagöz, Kırkkilise'den İstanbul Tekfuru Konstantin'in seyisi Sofyozlu Bâlî Çelebi'ydi. Hacivat ise Selçuklu Sultanı Alâeddin devrinde yaşayan Yorkça Halil adında biriydi ve bu iki kişi arada bir buluşurlardı.
