Mantıku't Tayr, 12'nci yüzyılda yaşayan İran'ın ünlü mutasavvıf ve şairi Feridüddin Attar'ın kaleme aldığı bir tasavvuf mesnevisidir. İslam klasikleri arasında sayılan Mantıku't Tayr, kavram olarak Kur'an-ı Kerim'de de geçer. Mantıku't Tayr'da yer alan mantık kelimesi "söylemek, konuşmak, lisân-ı hâl ile anlatmak"; tayr ise "kuş" anlamında kullanılmıştır. Mantıku't Tayr, otuz kuşun Simurg'a yaptığı yolculuk üzerinden "vahdet-i vücud" inancını anlatır. Feridüddin Attar'ın yazdığı eşsiz eser Mantıku't Tayr, başta Mevlana'nın kaleme aldığı Mesnevi olmak üzere pek çok esere esin kaynağı olmuştur. Peki, Mantıku't Tayr nedir? Mantıku't Tayr'ın konusu…
🔸 Mantıku't Tayr, İran'ın ünlü mutasavvıf ve şairi Feridüddin Attar'ın kaleme aldığı bir eserdir. 12. yüzyılda yaşayan Feridüddin Attar'ın kaleme aldığı "Mantıku't-Tayr" adlı eserinin, Makâlât-ı Tuyûr, Makâmât-ı Tuyûr, Tuyûrnâme isimli nüshaları da vardır.
🔸 Bu nüshalar arasındaki farklılıklar dikkate alındığında 5 bin beyti biraz aşan eser, 31 bölüm (makale) halinde remel bahriyle kaleme alınmıştır.
🔸 Hamd, tevhid, münâcât, na't ve dört halife ile ashabın övgüsüne ayrılan bir girişin ardından mesnevi, Hüdhüd kuşuna merhaba ile başlar ve 1187 yılında tamamlandığı kaydedilen bir hâtime ile sona erer.
🔸 Hellmut Ritter'e göre Mantıku'k Tayr'a konu olan asıl hikâyeyi daha önce Muhammed el-Gazzâlî hem Arapça hem Farsça yazmış olduğu Risâletü't-Tayr adlı eserinde işlemiştir.
🔸 Kur'an-ı Kerim'in Neml suresinin 16'ncı ayetinde geçen "mantıku't-tayr" terkibini Attâr'dan önce İbn Sînâ, Hâkanî ve Muhammed el-Gazzâlî de kullanmıştır.
🔸 Eserin adında yer alan mantık kelimesinin "söylemek, konuşmak, lisân-ı hâl ile anlatmak" gibi anlamları vardır. "Kuş" demek olan tayr ise sâlikleri temsil etmektedir.
🔸 Allah'ın zuhur ve taayyününü temsil eden "Sîmurg" hem kesreti hem vahdeti gösterir. Nitekim Farsça Sîmurg "otuz kuş" anlamına geldiği gibi birleşik halde bununla vahdet kastedilmiştir.
🔸 Esasen kelime Arap edebiyatındaki Anka gibi ismi olup cismi olmayan efsanevî bir kuşun adıdır.
🔸 Mantıku't-Tayr'ın konusu kısaca şöyledir: Kuşlar kendi aralarında toplanıp hiçbir ülkenin padişahsız olmadığını, padişahsız ülkede nizam ve intizam kurulamayacağını belirtirler.
🔸 Aralarında bulunan ve mürşidi temsil eden, Süleyman peygamberin mahremi ve postacısı hüdhüd (Neml suresi 20-30 ayetler) bu konuda onlara yol göstereceğini söyler. Hüdhüdün öncülüğünde toplanırlar.