Kutadgu Bilig’de yeme-içme geleneği
Bir milleti oluşturan temel unsurların başında yer alan yemek kültürü, tarihi dönemlerde devletler arası ticarette merkezi bir nokta teşkil eder ve kültürel anlamda toplumlar arası etkileşimi sağlardı. Kadim bir medeniyete sahip olan Türkler, geçmişten günümüze bu kültürü korudu. Bu alışkanlıklar bilimsel anlamda da destek gördü. Karahanlı Devleti'nde görev almış olan Yusuf Has Hacib'in, 1070 yılında yazdığı Kutadgu Bilig adlı eserinde, Türkistan'daki sofra adabı ile ilgili ayrıntılı bilgiler verdiğini ve günümüzdeki yemek alışkanlıklarıyla ortak paydaların neler olduğunu göstermişti.
🔸 Dünya üzerinde varolmuş bütün devletlerin ve milletlerin kültürünü oluşturan ögelerin başında yemek adabı gelir. Bu kültür, bir toplumun tarihi ve gelecek nesli için büyük önem arz eder. Sofra adabı aynı zamanda bir toplumun uygarlık seviyesini de gösterir. Öyle ki eski Türkler; başarı, sevinç ve mutluluk getiren durumlarda Allah'a (cc) teşekkür mahiyetinde belli dönemlerde, toylar ve şenlikler tertip ettiler.
🔸 Konuyla ilgili Yusuf Has Hacib'in kaleme aldığı güzide eser, Kutadgu Bilig'de de yemek geleneğiyle ilgili birçok beyit bulunur.
Eserde, Ögdülmiş, Odgurmış'a ziyarete gitme töresinde, yemek kültürü ile ilgili şu bilgileri verir:
4569- Ben insanlara karışırsam, onlara gidip gelirken, bunu endişesiz ve huzurlu yapmam gerekir.
4570- Şüphesiz beni yemeğe çağıracaklar ve ben çağırınca onlar da bana gelecekler.
4571- Yemeğe nasıl gitmeli ve yemeği nasıl yemeli; çağırırken de nasıl çağırmalı ey kardeş.
4572- Bunu da bana açık söyle, bu işte de biraz bilgim olsun.
Devamı... 👇👇👇
4575- Bunlardan biri düğün ziyafetidir; biri de bir oğlun doğumu ya da sünneti dolaysıyla verilen ziyafettir.
4576- Bir de eş, dost ya da arkadaş, ahbap, büyük veya küçük, yakın veya kardeş ziyafete çağırır.
4577- Ya da bir ölü için yapılan yog aşı olur ya da biri bir rütbe alınca başkalarına ziyafet çeker.
4578- Bu ziyafetlerden hangisine gitmek, hangisine gitmemek gerektiğini bilmeli.
4579- Arkadaş, dost, ahbap ve kardeş ziyafetleri olursa, oraya gidip eşi, dostu görmeli.
4581-Yakın komşu senin için bir ziyafet verir ya da ahret kardeşin seni davet ederse, ey yiğit,
4582- Onlara git, gönüllerini kırma; onları sevindir ve kendin de sevin, ey oğul.
4583- Eğer senin için bir ziyafet çekerlerse, o ziyafete de git; yemeklerini yiyerek onları sevindir.
4585- Oturma yerleri yarım yamalak olur, duracak yeri bulunmaz; ey asil nesepli insan, kalbin kırılır.
Öğdülmiş: Yusuf Has Hacib'in Kutadgu Bilig adlı eserdeki vezirdir, aklı temsil eder.
Odgurmış: Yusuf Has Hacib'in Kutadgu Bilig adlı eserinde akıbet ve kanaati temsil eder.
🔸 Türk yemek kültürünün en mühim kuralı edeptir. Yemek, Rabbimizin bize bahşettiği bir nimettir. Aynı zamanda yemek kültürü, aile büyüğü ile bütünleşir. Gösterilen bu saygı, sofra kültürünün temelini sağlamlaştırır.
🔸 Yusuf Has Hacib aşağıdaki dizelerinde sofrada adaplı ve edepli bir insan olmanın önemini vurgular.
Kayu törlüg aşka barır erse sen,
Edeb birle aş ye bilir erse sen.
Hangi tür yemeğe gidersen git,
Yemek yerken edeple hareket et.
Yusuf Has Hacib kimdir?
Balasagun'da doğan Türk tarihi ve kültürü açısından önemli bir bilgindir.
Kutadgu Bilig
Kutadgu Bilig, 11. yüzyıl Karahanlı Türklerinden Yusuf Has Hacib'in Doğu Karahanlı hükümdarı ve Kaşgar Prensi Tabgaç Uluğ Buğra Kara Han'a atfen yazdığı ve takdim ettiği Orta Türkçe eserdir. Eser, Karahanlıca olarak da isimlendirilen Hakaniye lehçesi ile yazılmıştır.
🔸 İkinci örnekteki dizelerinde ise sofradaki büyüklere karşı her daim saygılı olmaya davet eder. Büyükler sofraya oturmadan oturmamayı, büyükler yemeğe başlamadan yemeğe başlamamayı öğütler.
Seninde uluğ aşka sunsa elig,
Sen ötrü elig sun bu ol kör bilig.
Büyükler yemeye elini uzatmadan
Sen uzatma bak budur bilinen.
Vav Tv'de yayınlanan 'Medeniyetimizin Sofra Kültürü' programını izlemek için tıklayınız
🔸 Geçmişten günümüze kadar Türk toplumlarındaki yemek kültürü sabah ve akşam yemeği olarak iki ana öğünden oluşur. Günümüzde de doktorların önerdiği öğün, ikidir. Yusuf Has Hacib'in eserinde de tavsiye edilen budur.
🔸 Sindirim süreci, ağızdaki enzimler ile başlar. Ardından mide ve bağırsakları ile devam eder. Çiğnenmemiş besin maddeleri sindirimi zorlaştırır. Bu durum diğer sindirim aşamalarında zarara yol açar ve hazmı yavaşlatır.
Aşığ tenleyü ye yeme aş üküş,
Mana mundağ aydı ukuşluğ küsüş.
Ölçülü ye, çok yeme yemeği,
Akıllı insan bunu böyle söyledi.
🔸 Sofrada her anlamda düzenli olmak gerektiği ve bazı davranışları yapmanın hoş olmadığı, Kutadgu Bilig'de şu şekilde geçer:
Bıçak tartma anda kötürme sünük
Ayı bolma kovdaş ne silkim sepük
Sofrada bıçak çıkarma ve kemik sıyırma.
Ayı gibi obur olma ama süklüm püklüm de oturma.
🔸
Yer erken aşığ türtme tirki öze,
Kişi körki buzma kılınçın tüze
Yemeği yerken çarpma sofra üzerine
İnsanların düzenini bozma, tavrını düzenle
Kutadgu Bilig'e göre bir yemek nasıl yenmeli?
🔸 İslam'ın kabulünden sonra yemek kültürümüzde de değişimler yaşanır. Bunlardan ilki yemeğe başlamadan besmele çekilmesi ve sağ el ile yemeğin yenmesidir.
🔸 Gazali, sağ el ile yemenin, yemeğin en mühim adaplarından biri olduğunu söyler. Her işin başının besmele ve her işin hayırlı olması için sağ tarafımızı kullanmamız gerektiği hadislerde bildirilir.
İmam Gazali kimdir?
İran'da doğan İslam âlimi, mutasavvıf, müderrisi ve filozoftur.
🔸 Câbir (RA) rivayet edildiğine göre Resûlullah (SAV) şöyle buyurdu;
"Sol elinizle yemeyin. Zira şeytan soluyla yer!" (Müslim)
Câbir(RA) kimdir?
Medine'de doğan Cabir Bin Abdullah, Hazrec kabilesinden Abdullah Bin Amr bin Hirman'ın oğludur.
On elgin bile sun bayat atı ay,
Yegü üdregey hem özün bolga bay
Sağ elini uzat Yaradan'ın adıyla,
Yemek bereketli, sen de zengin olursun.
