Geçmişten Günümüze Türkçe Sözlükler
Dil canlı ve gelişen bir varlıktır. Sözlükler ise dillerin tarihteki süreçlerini inceleyerek onları diri tutan metinlerdir. Türkçe, Divanü Lügati't Türk ile başlayıp devam eden sözlükçülük geleneği sayesinde kuvvetli ve gelişken bir dil oldu. Sizler için bugüne kadar yazılan, günümüzde de kullanılan meşhur Türkçe sözlükleri derledik.
➡ Sözlük, Araplar'a Türkçe öğretmek ve Türkçe'nin zenginliğini ortaya koymak maksadıyla Kaşgarlı Mahmud tarafından kaleme alınmıştır.
➡ Efsane sözlük, 1072-1074 yılları arasında yazılmıştır. Türk dilinin ilk sözlüğüdür.
➡ Kaşgarlı Mahmud eserini Bağdat'ta bulunan Halife'nin oğlu Ebü'l Kasım Abdullah'a sunmuştur.
➡ Eser uzun yıllar kayıp durumda kalmıştır. Divanü Lügati't Türk'ü bulan ve kurucusu olduğu Millet Kütüphanesi'ne vakfeden Ali Emîrî Efendi olmuştur.
Kaşgarlı Mahmud kimdir?
Doğum ve ölüm tarihi net olarak belli olmayan Kaşgarlı Mahmud'un vefatı, kaynaklarda 1090 olarak geçer. Türklük biliminin (Türkoloji) kurucusu, Türk sözlükçülüğünün atası, en eski Türk dili araştırmacısıdır. Döneminin Türk yazı dillerini çok iyi bilmesi; Türk topluluklarından derlediği sözlerin anlamlarına, türlerine, çeşitli özelliklerine vâkıf olmasının yanı sıra Türk dilinin eski söz varlığından da haberdar olması, Kaşgarlı Mahmud'un çok iyi bir dil öğrenimi gördüğünü ve kendisini yetiştirdiğini ortaya koymaktadır.
➡ 18000 kelimeyi ihtiva eden sözlük, Muallim Naci tarafından yazılmıştır. Fetva maddesine kadar Muallim Naci'nin yazdığı eser, Naci'nin vefatı sebebiyle Müstecabizade İsmet Bey tarafından hitama erdirilmiştir.
➡ Sözlüğün içerdiği 18000 kelimenin 14000'ini Arapça, 3000'ini Farsça geri kalanını ise Batı kaynaklı kelimeler oluşturur.
➡ Lugat-ı Naci, devri içerisinde yazılan Lehce-i Osmani, Lugat-ı Remzi ve Lugat-ı Ebuzziya'ya göre daha iyi ve kullanılır bir sözlük olarak öne çıkmıştır.
Muallim Naci kimdir?
1849-1893 yılları arasında yaşayan şair, münekkit ve edebiyat tarihçisi. Asıl adı Ömer olan Muallim Naci, Tanzimat dönemi edebiyatında eskiyi müdafaası ve eski ile yeni edebiyat arasında kurmaya çalıştığı bağlar ile tanınır. Ahmed Mithat Efendi ile kıymetli bağlar kuran Naci, çağdaşı olan Recaizade ile daima bir tartışma içerisinde oldu. Yazdıkları ile Ahmet Haşim ve Mehmet Akif gibi şairleri etkiledi.
➡ Sözlük aslında Cevheri'nin Arapça sözlüğünün tercümesidir. Yirmi sekiz bölüm ve her bölümün altında yirmi sekiz konudan meydana gelen eser iki cilt halinde yayınlanmıştır.
➡ Müteferrika matbaasında basılmasından dolayı Türk topraklarında basılan ilk kitaptır.
Vankulu kimdir?
Hakkında pek malumat bulunmayan Vabkulu'nun tam adı, Mehmed b. Mustafa el Vâni'dir. Kadılık ve müderrislik yaptığı bilinen Mehmed Vâni; mütercim, şarih ve iyi bir araştırmacıdır. Kaleme aldığı sözlük olan Vankulu Lugatı Müteferrika matbaası tarafından basılan ilk eserdir.
➡ Ali Şir Nevai tarafından 1499 senesinde tamamlanır. Eserde ana hatları, öne çıkan yönleri ve farklılıkları üzerinden Farsça ve Türkçe karşılaştırılır.
➡ Sözlük birbirileri ile iç içe yaşayan Farisi ve Türkler arasında hâkim olan Farsça'nın üstünlüğü anlayışını yıkmak ve Türk milleti içerisinde milli bir şuur oluşturabilmesi maksadıyla kaleme alınmıştır.
➡ Muhakemetu'l Lugateyn belli bir kalıba sahip değildir. Serbest bir ölçü ve düzen ile kaleme alınmıştır.
Ali Şir Nevai kimdir?
1441-1501 yılları arasında yaşayan büyük şair ve devlet adamı. Herat'ta doğan Nevai anne ve baba tarafından soylu bir aileye mensuptu. Manzum ve mensur formda yazdığı eserleri ile Türk edebiyatında müstesna bir yere sahip olan Ali Şir Nevai, Nevai ve Fânî mahlaslarını kullanmıştır.
➡ Eser, Arapça öğrenmek isteyen Harizmşahlar Hükümdarı Atsız B. Muhammed için yazılmıştır. Bu sebepten dolayı pratik bir maksatla hazırlanmış olan eser, kısa cümlelerden müteşekkildir.
➡ Beş bölüme ayrılan sözlük; isimler, fiiller, harfler, isim çekimi ve fiil çekiminden meydana gelir. Zemahşeri'nin büyük eseri, Harizm Türkçesi ile kaleme alınmış nadir sözlüklerdendir.
Zemahşeri kimdir?
1075-1144 yılları arasında yaşayan İslam âlimi. Arap Dili ve İslami İlimler alanlarında yazdığı eserleri ile tanınan Zemahşeri etrafında toplanan ilim halkasında yüzlerce talebe yetiştirmiştir. "Carullah" ve "Fahr-i Harizm" gibi lakaplar ile tanınan âlim, Harizm, Bağdat, Mekke gibi şehirlerde talebe yetiştirerek İslam ilim geleneğinin devamı açısından büyük hizmetlerde bulunmuş ve "Keşşaf" isimli meşhur tefsir kitabını kaleme almıştır.
