İbnül Baytar'ın sağlıklı yaşam için kullandığı bitkiler
Hastalık, insanın her zaman maruz kaldığı bir durum olduğundan bundan kurtulmak için sürekli tedavi yolları araştırıldı. İslam dininin tebliğinden sonra Peygamber Efendimizin işaret ve teşvikleriyle dini ilimlerin yanında tıp bilimi de gelişti, birçok alim yetişti. Bu alimlerden biri olan İbnü'l-Baytar, günümüzde hala varlığını sürdüren en büyük ilaç kullanım ansiklopedisi olan "Bitkisel İlaç ve Gıdalar Sözlüğü"nü yazdı. Endülüs'te yetişen en büyük botanik bilimci İbn Baytar'ın bu eserinde yer alan, sağlıklı yaşam için kullandığı bitkileri sizler için derledik.
Ziyâüddîn Abdullâh b. Ahmed el-Aşşâb el-Mâlekī'nin doğum tarihi hakkında kaynaklarda farklı bilgiler zikredilse de, 12 yüzyılın son çeyreği genel bir tarih olarak verilir. İbnü'l-Baytâr lakabını babasının veterinerliğinden dolayı aldı.
İlk öğrenimini babasından gören İbnü'l-Baytâr, dinî ve naklî ilimleri okuduktan sonra botaniğe yöneldi. Onun botanikçi olmasındaki en önemli payı yirmi yaşına kadar birlikte çalıştığı İbnü'r-Rûmiyye'ye aittir. Ondan Endülüs bölgesinde yetişen tıbbî bitkileri ve bunların özelliklerini, yetiştikleri yerleri, ilmî ve mahallî adlarını öğrendi. Sevilla bölgesinde hocasıyla beraber araştırmalar yaptı ve Endülüs'ün farklı coğrafyalarını gezerek hem bitki numunelerini topladı hem de ünlü eczacılardan ders aldı.
Hocası Ebü'l-Abbas'ı örnek alarak Akdeniz havzasındaki ülkelerde araştırma yapmak amacıyla uzun sürecek bir yolculuğa çıktı. Kuzey Afrika'dan itibaren, Fars, Tunus, Cezayir ve Trablus şehirlerini dolaştıktan sonra Anadolu'ya ulaşıp Selçuklu ve Bizans hakimiyetindeki bölgeleri gezerek tıp, eczacılık ve botanik âlimleriyle tanıştı.
Seyahat dönüşü artık çağının en büyük botanikçisi kabul edilen İbnü'l-Baytâr topladığı zengin bitki koleksiyonuyla İskenderiye'ye gitti. Burada büyük itibar görerek Mısır botanikçileri başkanı (reîsülaşşâbîn) unvanını aldı.
İbnü'l-Baytâr, Doğu ve Batı'da bilgi, görgü ve tecrübesini arttırmak ve yazacağı eserlere malzeme toplamak için üç kıtayı gezen ender müelliflerden biridir. Hekimlikte kullanılan bitki türlerinden ve besin maddelerinden oluşan malzemeleri bütün özellikleriyle tanıtmış, adlarını Arapça, Berberîce, Latince, Grekçe ve Farsça olarak yazıp karışıklığa yer vermemek için harekelemişti. Alanında, çağının en büyük âlimi olduğu kabul edilen İbnü'l-Baytâr, 1248'de Dımaşk'ta ansızın ölmüştü.
İbnü'l-Baytâr, Dioskorides, Calinus ve Hipokrat gibi antik tıpçıların yanında İbni Sina ve Gafiki gibi İslam alimlerinin eserlerinden okumlar yapmış ve bazılarına şerh yazmıştı. Bir ilacı farklı bir ilaçla kıyaslama yoluna giderek ve ilaçların kimyasal özelliklerini inceleyerek tetkik eden İbnü'l-Baytâr, deneylerde doğrulamadığı doğrulanmış bilgilerden ayrı bir tasnife tabi tutarak kendisinden sonraki botanik ve tıp ilmine büyük katkı sağladı.
Hala varlığını sürdüren en büyük ilaç kullanım ansiklopedisi "Bitkisel İlaç ve Gıdalar Sözlüğü" Müslüman alim İbnü'l Baytâr tarafından 13. yüzyılda yazıldı. İsveçli bilim insanı Carl Linnaeus kendi sitemini kurmadan yüzyıllar önce, İbnü'l Baytâr'ın bitkileri sınıflandırdığı bir sistemi vardı. İşte büyük botanik aliminin eserinde yer alan bitkiler...
Türkçede kar çiçeği olarak adlandırılan harbak-ı esved bitkisini ekin vaktinde toplanması daha iyidir. Ak harbak içseler mideyi temizler. Fakat fazlası zararlıdır. Daha iyisi beş miskâlin yüz dirhem yağmur suyundan üç gün ıslatılıp daha sonra süzülerek içilmesidir.
*Harbak: Çöpleme denen bitki
*miskal: Ölçü birimi
