Arama
Osmanlı'nın en önemli hayır kurumlarından imarethaneler
İmaret veya imarethane, Osmanlı Devleti döneminde yoksullara ve medrese öğrencilerine yardım amacıyla oluşturulan hayır kurumlarıydı. Evliya Çelebi imarethaneleri, "51 yıldır seyahat etmekteyim fakat 18 hükümdarın yönetimindeki bölgelerde bizimki gibi imrenilecek bir kurum göremedim" şeklinde tanımladı. Hemen her külliyenin bünyesinde bulunan imarethaneler asırlar boyunca toplumdaki yardımlaşma, birlik ve beraberlik ruhunu ayakta tuttu. Peki, Osmanlı'daki en önemli imarethaneler hangileriydi? Hangi imarethane işlevini koruyarak günümüze kadar ulaştı? İşte Osmanlı'nın en önemli kurumları imarethaneler hakkında detaylar…
📌İmaretlerin giderleri, imareti yapanın kurduğu vakfın gelirleriyle karşılanırdı. Beylikler dönemindeki imaretlerin vakıflara bırakılması yöntemi Osmanlı döneminde de devam etti. Osmanlı'nın ilk imarethanesi, 1331 yılında fethedildikten birkaç yıl sonra İznik'te kuruldu.
Evliya Çelebi Seyahatname'de imaretleri şu şekilde tanıtıyordu:
"Ben, zavallı biri olarak, 51 yıldır seyahat etmekteyim fakat 18 hükümdarın yönetimindeki bölgelerde bizimki gibi imrenilecek bir kurum göremedim. Osmanlı Devleti'nin yaptığı hayır daim olsun.."
📌Hemen her külliyede bir imaret bulunurdu. Genel olarak dörtgen bir plan üzerine yapılan imaretlerde, ortada üstü açık bir avlu, avlunun çevresinde; mutfak, fırın, yemek odaları ve yöneticilerin odaları yer alırdı. İmaretleri oluşturan birimler, yerel ihtiyaçlara göre azaltılır ve çoğaltılırdı.
📌Fatih Sultan Mehmet'in yaptırmış olduğu Fatih İmareti kitabesinde imaretlerin işlevi şu şekilde belirtiliyordu:
"Bir şehirden diğerine gelen misafirlerin üç gün imaretin tabhanesinde yatıp kalkması, imaretin mutfağından yedirilip içirilmesi ve hayvanının imaretin ahırında 'kervansarayında' yatırılıp doyurulması, fakat üç günden fazla misafirlik olmayacağı için ondan sonra serbest bırakılması ..."
📌İmaretler külliyeler içindeki en etkili yapılar değildi. İmaretler, cami, medrese, türbe, hastane gibi yapılar kadar baskın olmasa da Osmanlı'ya ait özgün eserlerdendi.
📌Osmanlı döneminde pek çok toplumsal hizmet vakıflar tarafından karşılanıyordu. İmaretler de vakıf nizamnamelerine göre yönetilirdi. İmaretlerin bütün işleyişi vakıf nizamnamelerinde kayıtlıydı.
İmaretlerin işleyişleri vakıflara göre farklılık gösterse de genel olarak aynıydı. Genel olarak iki öğün yemek çıkarılırdı. Ramazanlarda sadece iftar verilirdi. Cuma ve kandillerde daha özel yemekler çıkarılır aynı zamanda tatlı verilmeye de özen gösterilirdi. İmaretler bir külliyenin parçası olduğunda bütün talebeleri doyurmakla vazifeliydi.
📌İmarette görev yapan memurların sayısı kurumun büyük veya küçük olmasına göre değişebilirdi.
İstanbul'daki büyük imaretlerde imaret şeyhi, vekilharç, kâtip, nakib, bevvâb, aşçı, ekmekçi, kilerci, kiler kâtibi, et hamalı, ambarcı, buğday ve pirinç ayıklayanlar, çanak yıkayıcı (kâse-şûy), kâsekeş, ferrâşlar, kayyım, çerağdâr ve hamallar görev yapardı. Bunlardan imaret şeyhi idareci olup yapılan işlerin tamamına nezaret eder ve gelen misafirleri karşılayarak hoş tutulmalarını sağlardı.
📌Vekilharç imarete gerekli gıda maddelerinin alınmasına nezaret ederdi.
📌Kâtip ise gelir gider kayıtlarını tutardı.
📌Kilerci, alınan gıda maddelerinin muhafaza edilip gerektiğinde mutfağa verilmesi görevini üstlenirdi.
📌Kâseşûy ve kâsekeş, tabak taşımak ve yıkamak işlerinde mutfakta aşçı yardımcısı gibi hizmetli görürdü.
📌Ferrâş, kayyım ve çerağdâr ise imaretin tamamının bakım ve temizliğini yapardı.