Müslüman alimlerin bilim tarihine yön veren uzay çalışmaları

📌 İslam'da bilim, 8'inci yüzyıldan itibaren ivme kazandı ve yapılan araştırmalar dünya tarihine yön verdi. Bu dönemde Müslüman bilim insanlarının kaleme aldığı eserler, kaynak niteliğinde görülüp, ders kitabı olarak okutuldu. ➡ Batı'nın kendi çalışmaları olarak sahiplendiği birçok yenilik, aslında asırlar önce İslam uygarlığında ortaya konulmuştu. Gelin, modern bilimin temellerini atan Müslüman bilim insanlarına daha yakından bakalım...👇 Osmanlı'dan günümüze 441 yıllık 'rasat' hikâyesi GÜNEŞ'İN KENDİNE ÖZGÜ HAREKETİNİ KEŞFEDEN ALİM El Fergani, Güneş'in kendine özgü hareketi olduğunu ilk kez keşfeden, Türk ve Müslüman astronomdur. ➡ İslam dünyasının en önemli astronomu olan el Fergani, 9. yüzyılda Türkistan'ın Fergana bölgesinde doğdu. İlk tahsilini de burada yapan Müslüman bilim adamı, astronomi eğitimini babasından aldı. Daha sonra devrin ilim merkezi olan Bağdat'a gitti. ➡ Batılılar Fergani'yi 'Alfraganus' adı ile tanıdı. ➡ Dönemin önde gelen astronom ve matematikçileri arasında yer alan Fergani, Abbasi Devleti'nin hükümdarları olan Halife Me'mûn, Mu'tasım-Billâh, Vâsik-Billâh ve Mütevekkil-Alellah'ın hizmetinde mühendis olarak çalıştı. 📌 Dünyanın en uzun nehri olan Nil, her yıl taşarak bölge halkına sıkıntılı günler yaşatıyor, ekonomiye zarar veriyordu. Taşkınları önceden öğrenebilmek amacıyla Abbasi halifesi El-Mütevekkil, 861 yılında Nil kıyısında yapılan ölçüm işlemlerine nezaret etmesi için Fergani'yi Mısır'a gönderdi. GÜNÜMÜZDE KULLANILAN ALETLERİ İCAT ETTİ 📌 Halkın nehrin seviyesini görebilmesi için 'Nil ölçeği' yaptı. 'Mikyâs-ül-Cedîd' (Yeni Ölçek) veya 'el-Mikyasu'l-Kebir' (Büyük Ölçek) adıyla da bilinen bu alet, günümüzde halen kullanılıyor. *Mikyâs-ül-Cedîd nedir? 🔸 Suyun sakin vaziyette tutulup seviyesinin hassas biçimde ölçülebilmesi için nehrin özel olarak hazırlanmış ıskalalı bir havuzla irtibatlandırılması esasına dayanır. Ortasında beyaz mermerden sekizgen bir sütun bulunan, etrafı duvarlarla çevrili kare şeklinde bir havuzdan ibarettir. (TDV İslam Ansiklopedisi, Mahmut Kaya) n GÜNEŞ'İN KENDİNE ÖZGÜ HAREKETİNİ KEŞFEDEN ALİM ➡ Fergani, Caferî Kanalı'nın açılmasını da yönetti. Halife Mütevekkil-Alellah, Dicle'ye yakın bir yerde yeni şehir kurdurdu. Buranın ortasından Dicle Nehri'nin sularının geçmesi için kanal açtırdı. Kanalın yapımında Beni Musa görevlendirilse de alimler, görevin Fergani'ye verilmesini istedi. ➡ Fergani, kanalı açma görevini üstlense de Dicle tarafındaki bağlantının yüksekte kalmasından dolayı, bölgeye istenilen miktarda su akışı sağlanamadı. Bunun sebebi ise kazı yapılan yerin o dönemde, parçalanması mümkün olmayan sert kayalıklarla kaplı olması ve kanalın nehirden yüksekte kalmasıydı. Cumhurbaşkanı #RecepTayyipErdoğan, Milli Uzay Programı'nda #astronomi, matematik ve tıp gibi temel bilimlerde öncülük eden medeniyetimize dikkat çekti. Peki, #Müslüman alimlerin uzay çalışmaları nelerdi? https://t.co/Xe4bQhiRG8 — Fikriyat (@fikriyatcom) February 10, 2021 FERGANİ'NİN BİLİM TARİHİNE KATKILARI ➡ Fergani, birçok yeniliğe de imza attı. Bunlardan en önemlisi tarihte ilk defa Güneş'in kendine göre hareketli olduğunu keşfetmesiydi. ➡ Antik Çağ'daki astronom Batlamyus, Güneş'in yeryüzüne en uzak noktasının (apoje) sadece günlük harekete katıldığını söylerdi. Fergani ise bu noktanın sabit yıldızlarla beraber hareket ettiğini belirtir. Bu hareketin dünyanın kutuplar çevresinde ağır ağır dönerek uzayda dairesel şekil oluşturduğunu ifade eder. Dünya'nın eksen eğikliğinin 23 derece 27 dakika olduğunu ilk kez ortaya atan bilim insanıydı. ➡ Fergani, Güneş tutulmasını önceden tespit eden bir yöntem buldu. Bu metot ile 842 senesinde bir tutulma olacağını önceden keşfetti. ➡ Müslüman alim, gezegenlerin ruhani varlıklar olmadığını, katı cisim olduğunu belirtti. ➡ Gezegenleri şu şekilde sıraladı: Ay, Merkür, Venüs, Güneş, Mars, Jüpiter ve Satürn. ➡ Fergani'nin gezegenler ile ilgili ölçümleri kendinden sonra gelen alimleri etkiledi. Bunun neticesinde diğer bilim insanları da onun gibi sabit yıldızların hareketini izledi. ➡ Astronominin Unsurları adlı yapıtı, İslam ve Batı astronomisinin gelişimine büyük katkı sağladı. Gezegenlerin görünen çapları, sabit yıldızların uzaklıkları ve hacimlerine verdiği değerler çok küçük farklarla kabul edildi. Eser, 12. ile 15. yüzyıl arasında defalarca Latinceye çevrildi, Batı'da astronominin gelişmesini sağladı. Batlamyus kimdir? Klaudyos Batlamyus, İskenderiyeli Yunan matematikçi, coğrafyacı ve astronomdur. Geç İskenderiye Dönemi'nde yaşamış ünlü bilim adamlarındandır. FERGANİ'DEN ETKİLENEN BATILILAR ➡ Fergani'nin en önemli eseri Cevâmi el-İlm el-Nücûm ve el-Harekât el-Semâviyye (Astronominin Özeti ve Göksel Hareketlerin İlkeleri)dir. Bu eser, defalarca Batı dillerine çevrilerek bilim dünyasına yön verdi. Kopernik gibi bilim insanlarını etkiledi. ➡ XIII ve XIV. yüzyıllarda İtalyan astronomlarının temel kaynağı Fergani'nin eserleriydi. Örneğin, babası gibi şair olan ve İlahi Komedya'nın yazarı Jacopo di Dante Alighieri'nin ana kaynakları arasında Fergani vardı. Dante, İlahi Komedya'sında yer alan evren görüşünü Müslüman bilim adamından aldı. Dante 'Şölen' isimli eserinde de hem Fergani'yi övmüş hem de astronomiden söz etmiştir. Fergani'nin kaynaklarda tespit edilen eserleri şöyledir: 1) Kitâb el-Fûsûl İhtiyâr el-Mecisti (Almagest'ten Seçilmiş Bölümler Kitabı) 2) Kitâb İhtisâr el-Mecisti (Almagest'in Özeti) 3) İlm-i Hey'et el-Eflâk ve Harekât el-Nücûm (Kürelerin Oluşumu ve Yıldızların Hareketlerinin Bilimi) 4) Fî San'at el-Asturlâb (Usturlab Yapımı Üzerine) 5) İlâ Zîc el-Hârezmî (Hârezmî'nin Zîc'i Üzerine) ANDROMEDA GÖK ADASINI İLK KEZ GÖZLEMLEYEN ALİM Andromeda gök adasını ilk kez gözlemleyen bilim insanı, Batı dünyasında 'Azophi ' adıyla tanınan es-Sufi'dir. 📌Astronomiye yön veren Müslüman bilim insanı Abdurrahman es- Sufi, 10. yüzyılda İran'ın Rey şehrinde doğdu. ➡ Avrupa'da Azophi ve Azophi Arabus isimleri ile anılan alim, 13. ve 16. yüzyıllar arasında Batı astronomisinde etki eden Müslüman bilim insanlarından biriydi. Galaksi, uzay ve evren hakkında 30 çarpıcı bilgi İLERİ DÜZEY YILDIZ KATALOĞU ÇIKARDI ➡ Es-Sûfî'nin en önemli çalışmalarından biri yıldız kataloğu çıkarmasıydı. Bu çalışmasında yıldızları konum, büyüklük ve renk bilgilerine göre katalogladı. Her yıldız takımını hem Dünya'ya göre hem de uzaydaki konumuna göre resmetti. Bu çalışma döneminin en ileri düzeydeki yıldız kataloğuydu. ➡ Oluşturduğu yıldız cetvelinin başlangıcı, Hicri 20 Ramazan 353, Miladi 30 Eylül 964, İskender takvimine göre 1276 yılının ilk günüydü. 2,5 MİLYON IŞIK YILI UZAKLIKTAKİ GÖK ADAYI GÖZLEMLEDİ ➡ Abdurrahman es-Sufi, 'küçük bulut' olarak tanımladığı Andromeda gök adasını gözlemleyen ilk bilim insanıydı. ➡ Macellan'ın 16. yüzyıldaki yolculuğuna kadar Batılılar tarafından bilinmeyen Büyük Macellan Bulutu'nu da Abdurrahman es-Sufi tanımladı. Bunlar, Samanyolu Galaksisi haricinde yeryüzünden gözlemlenen ilk galaksilerdi. 📌 Andromeda gök adası nedir? Bu gök ada, Samanyolu Galeksisi'nin en yakın komşusudur. 2,5 milyon ışık yılı uzaklıkta yer alır. İSLAM ASTRONOMİSİNİN EN TEMEL ESERİNE İMZA ATTI ➡ Son derece doğru hesaplamalara imza atan es-Sufi, Dünya'nın eğimini 23 derece 33 dakika 45 saniye olarak hesapladı. Boylamları; Batlamyus'un hesaplamalarına 66 yıl için 1 derece olmak üzere, toplam 42 derece 41 dakikalık bir sabit miktar ekleyerek buldu. ➡ Çıplak gözle Küçükayı'nın parlaklığını doğru olarak saptadı ve bazı yıldızların çift olduğunu belirleyen ilk bilim insanı oldu. ➡ Abdurrahman es-Sufi'nin Sabit Yıldızlar Kitabı, İslam astronomisinin en büyük ve temel metni kabul edilir. ➡ Çalışmalarında geçen Arapça terimler, uzun yıllar hem Doğu hem de Batı'daki astronomi çalışmalarında kullanıldı. Doksan dört terimin modern gök bilim literatürüne girmesini sağladı. ES- SUFİ'NİN ETKİLEDİĞİ BATILI BİLİM ADAMLARI ➡ 13. yüzyılda Castilla Leon Kralı X. Alfonso'nun hazırlattığı 'Astronomi Bilgisi Kitabı' isimli dört ciltlik İspanyolca ansiklopedi kitabı, büyük ölçüde Abdurrahman es- Sufi'nin yaptığı çalışmaları içeriyordu. ➡ Büyük alimin 'Kitabu Suveri'l-kevakibi's-sabite' isimli çalışması, sadece bu ansiklopediyi değil, 15. ve 16. yüzyıllarda da Viyana ve Nürnberg'deki ilim çevrelerini etkiledi. 16. yüzyıla ait Catinenses adlı astronomi ve astroloji kataloğu da Abdurrahman es- Sufi'nin eserlerinden hareket edilerek kaleme alındı. Ay'da bir krater ile 12621 kodlu cüce gezegen Es-Sufi'nin ismini taşır ABDURRAHMAN ES-SUFİ'NİN ESERLERİ 📕 Kitabü Süveri'l-Kevakibi's Sabite: Daha sonra Batı dillerine çevrilen bu eser, sabit yıldızlarla ilgili gözlemlerini içerir. Asırlarca İslam âleminde en önemli bilim kitabı olarak kabul edilen bu eserin dünyanın birçok kütüphanesinde yazmaları vardır. 📕 Kitabü'l-Amel bi'l Usturlab: Bu eserde usturlap gözlem aleti ile gözlem yapmakla ilgili bilgiler yer alır. 42 bölümden oluşan eserin en eski nüshası Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi'nde yer alır. 📕 Kitabü'l- Amel bi'l-Küreti'l-Felekiye: Gök küresi gözlem aletini ve onunla yapılan gözlemleri anlatan, gezegenler hakkında bilgi veren bir eserdir. 📕 Kitâbü'l-Amel bi'l-küreti'l-felekiyye: Gök kürelerinden nasıl faydalanılacağını gösteren bir eserdir. 157 bölümden oluşan eser, 'Şemsüddevle' için yazıldı. Kitabın bir nüshası Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi'nde yer alır. ABDURRAHMAN ES-SUFÎ'NİN GÖKBİLİM LİTERATÜRÜNE KAZANDIRDIKLARI YAŞADIĞI ASRA İSMİNİ VEREN 'BİRUNİ' Jeodezi biliminin kurucusu, yer çekimi fikrini Newton'dan 7 asır önce dile getiren, güneşin hareketlerinden mevsimlerin başlangıç dönemine hesaplayan ve yaşadığı asra ismini veren 'El Biruni'dir. 📌Bilimsel gözlemin,Trigonometri ve İzdüşüm Geometrisi gibi birçok matematik alanının öncüsü olarak kabul edilen el Biruni, 4 Eylül 973 tarihinde Hârizm'in merkezi Kâs'ta dünyaya geldi. ➡ Biruni, astronomi, aritmetik, geometri, fizik, kimya, tıp, eczacılık, tarih, coğrafya, filoloji ve etnolojiden jeodezi, botanik, mineraloji, dinler ve mezhepler tarihine kadar otuza yakın bilim dalında çalışmalar gerçekleştirdi. ➡ Avrupa'da 'Aliboron' adıyla ünlenen el-Biruni'nin eserleri, pek çok Batı diline çevrilerek kaynak kitap görevi gördü. BİLİMSEL ÇALIŞMALARINA 17 YAŞINDA BAŞLADI ➡ Astronomi, matematik, fizik, tıp, coğrafya, tarih ve dinler tarihi alanlarında önemli eserler veren, bilim ve matematiğin temel taşı el- Biruni'nin çoğu kaybolan 146 kitabının yarısına yakını astronomi; yirmisi ise matematik alanındaydı. ➡ Araştırmacı bir ruha sahip olan Biruni, ilk rasadını 990 yılında on yedi yaşındayken yaptı. Bilime olan merakı o kadar yüksekti ki rasatlar sırasında güneşe bakmaktan gözleri rahatsızlandı fakat engel olmadı. Rasatlarını, güneşin sudaki aksine bakarak sürdürdü. İSLAM ALEMİNİN EN BÜYÜK BİLGİNİ ➡ Biruni, çok erken yaşlarda yarım derecelik bölümlere ayrılmış bir çember ile güneşin yüksekliğini ölçerek şehrin enlem derecesini hesapladı. ➡ İslam medeniyetinin büyük astronomu Ebü'l-Vefâ el-Bûzcânî ile buluşarak Ay tutulmasını gözlemledi. ➡ Araştırma azmi ile çağın ilmine yön verdi. Nitekim Sarton onun yaşadığı dönemi 'Biruni asrı' olarak adlandırmış; Barthold ise 'İslâm âleminin en büyük bilgini' şeklinde nitelemiştir. JEODEZİ BİLİMİNİN KURUCUSU ➡ Güneşin yüksekliği ve şehrin boylamını hesaplayarak, güneşin hareketlerinden, mevsimlerin ne zaman başladığını belirledi. ➡ Dünyanın çapını, bugünkü değere çok yakın olarak keşfeden el-Biruni, yerkürenin şeklini tespit eden ve yeryüzü ölçümleriyle ilgilenen jeodezi biliminin kurucusu oldu. ➡ Astronomi ve coğrafya ölçümlerinde kullanılan birçok alet geliştirdi. Bunlardan yalnızca piknometre (elementlerin yoğunluğunu ölçen konik şeklinde bir alet), mekanik usturlap (güneş, ay ve yıldızların konumunu belirlemek için kullanılan ölçme aracı) ve bazı harita projeksiyonları (yeryüzünün iki boyutlu düzlemde göstermek için kullanılan model) günümüze kadar ulaştı. BİRUNİ'NİN İCAT ETTİĞİ ASTRONOMİ ALETLERİ ➡ El-Biruni, 'El-Asar'il-Bakiye an'il-Kuruni'I Haliye' isimli kitabında, Orta ve yakın Doğu'da kullanılmakta olan takvim sistemlerini göstererek, Hindistan'ın erken orta çağ bilimlerini anlatıp matematik, astronomi ve astrolojinin temellerini attı. ➡ 'El-Kanunü'l-Mes'udi' kitabıyla ayrıntılı bir matematiksel coğrafya eseri yazan el-Biruni, 'İstihrâc el-Evtâr fî Dâire' adlı kitabında Orta Asya'nın topoğrafyasını belirledi. ➡ 'Kitabü'I Cemahir fi Ma'rifeti'l Cevahir'de 50'nin üzerinde mineral, maden, metal, alaşım, porselen gibi maddeler hakkında detaylı bilgiler vererek, her bir maddenin, maddeleri birbirinden ayırt etmeye yarayan özgül ağırlıklarını gösterdi ve ömrü boyunca incelediği bitkileri, 'Kitâbü's-Saydane' isimli kitabında listeleyerek, doğal ilaçların hangi hastalıklara iyi geldiğini kapsamlı bir şekilde anlattı. YER ÇEKİMİNİ NEWTON'DAN 7 ASIR ÖNCE DİLE GETİRDİ ➡ El-Biruni yaptığı rasat çalışmaları neticesinde Newton'dan 700 sene önce, yer çekimi kuramı üzerindeki ilk fikirleri dile getirdi. ➡ Geliştirdiği teleskoplarla gözlemleri sonucunda, gezegenlerin güneş etrafında döndüğünü doğrulayan Galileo'dan 600 sene önce 'dünyanın döndüğü' fikrini savundu. * El-Biruni, 'Dünya dönüyorsa, ağaçlar ve taşlar neden fırlamıyor?' sorusuna, 'Merkezde bir çekicilik olduğu için her şey dünyanın merkezine düşer.' cevabını vererek, kuzey, güney, doğu ve batının farklı noktalarda buluştuğunu ve denizin ardında bir karanın bulunduğunu (bugünkü Amerika kıtası) öngördü. SEZARYENİ İLK KEZ AÇIKLAYAN İSİM ➡ Çağları aşan bu dehanın en önemli ilk kitabı El-Asar'il-Bakiye an'il-Kuruni'I Haliye adını verdiği eserdi. 21 bölümden oluşan eserde, Dünya'nın çapı ve çevresini ölçmek için diagram kavramını matematik, astronomi, coğrafya, geometri ve diğer bilim dallarını kullanarak inceledi. ➡ Dünya tarihinde ilk kez sezaryenin (abdominal doğum) nasıl yapılacağına bu kitabında yer verdi. ➡ Kendisinden çok sonra gelen Newton, Toricelli, Copernicus, Galileo gibi bilim insanlarına ilham kaynağı oldu. MATEMATİK VE ASTRONOMİNİN OTORİTE İSMİ ALİ KUŞÇU Gök cisimlerinin yere olan uzaklığını, yerkürenin eksenindeki eğikliğini günümüz hesaplamalarına en yakın değerde bulan, İstanbul'un enlem ve boylam derecesini belirleyen, Ayasofya'nın ilk müderrisi Ali Kuşçu'dur. 📌 15. yüzyılın başlarında Maveraünnehir bölgesinde Semerkand'da doğan Ali Kuşçu'nun tam ismi Kuşçuzâde Alâüddîn Ebû el-Kâsım Ali İbn Muhammed idi. ➡ Sarayda eğitim gören İslam alimi Uluğ Bey, Gıyâsüddîn el-Kâşî ve Kadızâde-i Rûmî gibi önemli bilim insanlarından matematik ve astronomi dersleri aldı. ➡ Semerkant'tan sonra Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan yönetimindeki Tebriz'e gitti. Burada iken Fatih Sultan Mehmed'e elçi olarak gönderildi. Görev süresi bittikten sonra Sultan'a İstanbul'a geri döneceğine dair söz verdi. * Fatih Sultan Mehmed, yolculuğu boyunca kendisine refakat etmesi için bir heyet gönderdi ve İstanbul'da büyük törenlerle karşılanmasını sağladı. OSMANLI'DA ASTRONOMİNİN TEMELLERİNİ ATTI ➡ Ali Kuşçu, matematik alanında hazırladığı Risâle der İlm-i Hisâb adlı çalışmasını genişleterek Muhammediye adıyla Fatih'e sundu. ➡ Fatih, Müslüman alimi Ayasofya'ya müderris olarak tayin etmesiyle İstanbul'da astronomi ve matematik alanındaki çalışmalara canlılık geldi. Molla Hüsrev'le birlikte Semâniye Medreselerinin programını hazırladı. ➡ Ali Kuşçu'nun payitahta geldiği dönemde şehirde astronomi alimi yoktu. Onun ilmi çalışmaları, Osmanlı'da matematik ve astronomi bilimlerinin temellerini attı. İSTANBUL'UN BOYLAMINI BELİRLEDİ ➡ İstanbul'un boylamını 59 derece, enlemini de 41 derece 14 dakika olarak belirledi. ➡ Matematik alanında kaleme aldığı Muhammediye isimli eseri, Osmanlılarda en fazla ilgi gören hesap kitabıydı. ➡ Rakamların biçimleri ve dizilimi, tam sayılarla ve kesirli sayılarla hesap konusunu çok yalın, anlaşılır bir şekilde ele alıp açıkladı. Bundan dolayı uzun yıllar medreselerde ders kitabı olarak okutuldu. ➡ Fethiye adlı eserinde ise gezegenlerin konumları ve dizilimlerini açıkladıktan sonra kürelerin sayısı, gezegenlerin enlemsel, boylamsal hareketleri inceledi. Gezegenlerin sıralaması ona göre şu şekildeydi: Satürn, Jüpiter, Mars, Güneş, Venüs, Merkür ve Ay. SİBERNETİKİN KURUCUSU EL-CEZERİ Haberleşme, kontrol, denge kurma ve ayarlama bilimi olarak bilinen sibernetikin kurucusu, su saatlerinden şifreli anahtarlara kadar birçok otomatik mekanizmayı tasarlayan bilim insanı el-Cezeri'dir. 📌 Tam adı 'Ismail Ebul-Iz Bin Razzaz El-Cezeri' olan Müslüman bilim insanı, 1153 yılında Şırnak'ın Cizre ilçesinde dünyaya geldi. Yaptığı çalışmalarla dünya bilim tarihine ve modern teknolojiye yön verdi. ➡ El-Cezeri, bilgisayarın temelini atan, robotlar, saatler, su makinaları, şifreli kilitler, şifreli kasalar, termos, otomatik çocuk oyuncakları gibi 60 makinanın mucidi ve dünyanın ilk sibernetik bilginidir. ➡ Sibernetik ise, canlılardaki sinir sistemini bilgisayar sistemlerine uyarlamaya çalışan bilim dalı olarak tanımlanır. Batı dünyasında otomatik sistemlerin başlangıcını Fransızlar, Descartes'a; Almanlar, Leibniz'e dayandırsa da Cezeri, bunlardan tam 600 yıl önce sibernetiğin ilkelerini bilim dünyasına sundu. ➡ El-Cezeri, 1205-1206 yıllarında yazdığı ''Kütab-ül'-Camü Beyne'l-ilm-ive'l-amelen-Nafi' Fi Sınatüi'l-Hiyel'' adlı kitabında 300'e yakın otomatik makine ve sistemleri ile ilgili bilgi vererek çalışma özelliklerini şemalarla gösterdi. Dünyada ilk robotu yapan Müslüman CEZERİ'NİN İCAT ETTİĞİ ROBOTLAR ➡ Döneminde başkent olan Diyarbakır'daki İçkale Saray'da Cezeri'nin birçok icadı kullanılıyordu. Hükümdara abdest alması için su döken bir otomat, gezen tavus kuşu makineleri, değişik 24 şifre ile açılabilen kilitler, su saatleri, sarayın bahçesindeki havuzda gezinen kayık ve içine su dolan kayığı, bir yandan boşaltırken bir yandan da borusunu öttürerek yardım isteyen kayıkçı robot bunlardan bazılarıydı. ➡ Sadece suyun kaldırma ve basınç gücünü kullanarak tamamen yeni bir teknik ve sistem kurdu. Çok yönlü otomatik hareketler elde edebildi. Tasarlamış olduğu otomatların kuş, zurna, davul sesi çıkarmasını da sağladı. ➡ El Cezeri'nin yaptığı araçlar arasında en ünlü olanı fil su saatiydi. Cezeri'nin olağanüstü makineleri ve Kitab-ül Hiyel ➡ Yatay eksenli yel değirmenlerinin ilk olarak Hollanda, İngiltere, Fransa ve Almanya gibi Kuzey Avrupa ülkelerinde ortaya çıktığı sanılsa da bu alanın öncüsü el-Cezeri'dir. ➡ El- Cezeri, hidrolik güçle çalışıp bir dönme hareketini bir öteleme hareketine çeviren krank-biyel ve piston sistemleri de daha sonra içten yanmalı motorlarla işler hale getirildi. Bu gelişme ise pistonlu pompaların ve buhar makinelerinin temelini atıp Sanayi Devrimi'nin yolunu açtı. TRİGONOMETRİ İLMİNİN BABASI TAKİYÜDDİN Trigonometri ilminin babası, sinus, kosinus, tanjant ve kotanjantın tanımı ve ispatlarını yapan, ekliptik ile Ekvator arasındaki mesafeyi ilk kez gerçeğe en yakın hesaplayan Takiyüddin'dir. 📌 Takiyüddin, 14 Haziran 1526 tarihinde Dımaşk, diğer ismiyle Şam'da dünyaya geldi. İlk eğitimini burada alan İslam alimi, 1550 yıllarında İstanbul'a gelerek tahsiline payitahtta devam etti. ➡ Takiyüddin'in hocası Kutbeddin Efendi, kendinde bulunan rasat aletlerini ve Ali Kuşçu, Gıyasüddin Cemşid el-Kaşi gibi önemli alimlerin matematik ve astronomi kitaplarını ona vererek, bu alanlarda uzmanlaşmasına katkı sağladı. Öğrenim süreci sayesinde bilgi birikimi arttı, özellikle astronomi ve matematik konularında derinleşti. İslam astronomisinin son büyük temsilcisi TAKİYÜDDİN'İN BİLİME SUNDUĞU İLKLER ➡ Takiyüddin, matematik, astronomi ve optik sahalarına yapmış olduğu katkılarının yanında İstanbul'da kurduğu rasathane bilim tarihinde önemliydi. Dönemin en gelişmiş rasat aletleriyle donatılan bu rasathanede takriben beş yıl süreyle yaptığı rasatlar sonucunda hazırlamış olduğu zicler bilimsel yenilikler içermekteydi. *Zic: İslâm bilimleri tarihi literatüründe astronomi cetvellerine verilen ad. ➡ Takiyüddin'in günümüzde kaybolan aletlerinin; sekiz astronomi aleti, bir astronomik saat ve büyük yarıçaplı daireleri çizmeye yarayan özel bir pergel olduğu düşünülür. ➡ Takiyüddin'in astronomi alanında en önemli çalışması, yerin ekliptik düzlemi ile ekvator arasındaki eğimi 23° 28′ 40' olarak bulmasıydı. Bu değer bugün kesin olarak bilinen ve 23° 27′ olan değerden yalnızca bir dakika 40 saniye kadar farklıydı ve o zamanın koşullarında gerçeğe en fazla yaklaşan değerdi. TELESKOBU İCAD ETTİ ➡ Takiyüddin optik alanında da büyük başarı gösterdi ve İslâm dünyasında yaklaşık 8 yüzyıl önce başlatılan optik çalışmalarının sonucunda ulaşılan argümanları matematiksel bağlamda tekrar değerlendirdi. ➡ Takiyüddin optikle ilgili eserinde ilk defa ışığın küresel yayılımını anlattı ve Batı'da bilinmesinden önce adını vermeden de olsa teleskoptan söz etti. Yaptığı bu aleti, 'uzakta bulunmaları sebebiyle görülemeyen şeyleri gösterebilen bir billûr (mercek)' şeklinde tanımladı. ➡ Aritmetik alanında kendine özgü pratik bir rakamlama sistemi geliştirdi. Böylece altmışlı kesirlerin yerine ondalık kesirleri kullanmaya başladı. Bunu da Bugyetü't- Tüllab min İlmi'l-Hisab adlı eserinde şöyle açıkladı: ' Ondalık kesirlerle Güneş'in ortalama, merkez ve apoje hareketini, günlerin tadilini, ortalamanın ve merkezin tadilini hesapladım ve bu yolla Güneş'in yörüngesini istenilene uygun vasıflarda tespit ettim. Aynı şekilde, Ay'ın ortalamaları ile bunlara ait tadilleri de belirledim. Yüce Allah izin verirse, bu sistemle bir zic yazmaya karar verdim. Çünkü bununla yapılacak çarpma ve bölme işlemlerinde altmışlık tabloya (kerrat cetveline) ihtiyaç duyulmaz ve toplama da çok kolaydır.'