Dünyadaki ilk gıda standardı: Kanunname-i İhtisab-ı Bursa
Alışverişte ahlakı ve dürüstlüğü temel kılmak ve üreticiyi korumak maksadıyla kurulan Ahilik teşkilatı, İslam devletlerinde yüzyıllar boyunca ticaretin güven içerisinde yapılmasını sağladı. Osmanlı Devleti'nde teşkilat, daha sistematik bir hal alarak uygulanan standartları, Sultan II. Bayezid'in emriyle hukuki temellere dayanan bir kanunnameye dönüştürdü. Bu çalışma, dünyada gıda standardı anlamında gerçekleşen ilk düzenlemeydi. Peki, Kanunname-i İhtisab-ı Bursa ne tür kurallar barındırıyordu?
🔹 En sarih haliyle bir esnaf örgütü olarak nitelendirebileceğimiz Ahilik teşkilatı, 13. yüzyıldan itibaren milli bir örgüt olarak şehirlerden kırsallara kadar sosyal dayanışma ve yardımı sağlamak, toplumsal ahlak kurallarını yerleştirmek için kurulur.
🔹 Esasında Ahiliğin asıl amacı, insanların dünya hayatında huzur ve güven içerisinde yaşamalarını ve Allah'ın (CC) emirleri doğrultusunda ahiret hayatına hazırlanmalarını sağlamaktır.
🔹 Tüketici haklarının korunmasına çok önem veren Ahiler, müşterilerin temel ihtiyacı olan birçok ürünü, doğrudan karşılayabilmek için çarşılar kurarlar.
🔹 Ürünlerin aracı olmaksızın tüketiciye sunulduğu işyerleri, aynı sanat dalını icra eden esnafın bir yerde toplandığı "arasta" veya "çarşı" ismini taşıyan iş merkezleridir.
🔹 Ahilik teşkilatında her şeyden önce esnaftan beklenen, doğruluk üzerine hareket edilmesiydi. Usulüne uygun iş yapmamak, belirlenen fiyatın üstünde fiyat istemek büyük suç kabul edilirdi.
🔹 Mal ve kalite kontrolü, fiyat tespiti Ahi birliklerinin asli görevlerindendi. Malı eksik ölçenler ve bozuk terazi kullananlar cezalandırılır, sahte ve kalitesiz mal üretenler ve müşteriyi aldatanların malları piyasadan toplanırdı.
🔹 Kanunname-i İhtisab-ı Bursa II. Bayezid'in emriyle düzenlemiş tüketici haklarını korumaya yönelik bir kanundur. Kanunname, Mevlana Yaraluca Muhyiddin tarafından 1502-1507 yılları arasında hazırlanır.
🔹 Kanunun hazırlanışında hem Osmanlı örf ve adetleri hem de İslam hukukunun temel ilkeleri dikkate alınır.
Bilgi notu:
Osmanlı'nın TSE belgesi olarak addedebileceğimiz "Kanunname-i İhtisab-ı Bursa" bugün Topkapı Sarayı Revan Kütüphanesi'nde korunmaktadır.
🔹 Kanunname-i İhtisab-ı Bursa, dünyanın en şamil ve kapsayıcı belediye kanunu olma özelliğini taşır. Aynı zamanda bu kanunname, dünyada ilk tüketici hakları kanunu ve ilk gıda maddeleri tüzüğüdür.
🔹 Kanunname ayrıca belediyecilik, tüketici hakları, çevrenin korunmasıyla ilgili önemli hükümler de barındırır. Yapıldığı dönemin şartları göz önüne alındığında bu kanun, çok önemli bir hukuki belgedir.
