Türkiye'den dünya belleğine girmiş kültürel miraslar
Her varlık bulunduğu ortamda yaşamından izler bırakır. İnsan ise aklıyla hem iz bırakırken hem de bu izleri korur, taşır ve geliştirir. Dünya ve insanlığın canlı tarihinin korunması için de çalışmalar bununla birlikte gelişme göstermeye başladı. İnsanlığın tarihi, kültürel sosyal belleğini oluşturan ve savaş, doğal afet gibi nedenlerle ortadan kaybolma tehlikesi bulunan belge ve bilgilerin korunması ve dijital ortamda paylaşılması için 1992 yılında UNESCO bünyesinde "Dünya Belleği Programı" kuruldu. Programın en görünen yüzü olan Dünya Belleği Kütüğü ise 1995 yılında oluşturuldu. Dünya Belleği Kütüğü'ne ilk kayıt ise 1997 yılında alındı. Dünya Belleği Programı'na 45 farklı ülkenin kaydı bulunuyor.
UNESCO'nun Bilgi ve İletişim Sektörünün "Bilgi Toplumları İnşası" başlıklı temasının altında yer alan Dünya Belleği Programı, çalışma ve etkinliklerini 1992 yılından bu yana sürdürüyor. Dünya Belleği Programı ilk toplantısını 1993 yılında Polonya'nın Pultusk şehrinde gerçekleştirdi ve o tarihten bu yana konunun uzmanları her iki yılda bir düzenli olarak bir araya geliyorlar.
Bu noktada önemle üzerinde durulması gereken konu, her ülkenin ulusal komitelerince kendi tarihi ve kültürel mirasları içinde belgesel miras olma niteliğine sahip varlıkların belirlenmesidir. Programın belgesel miras olmak için geçerli kriterleri, ulusal düzeyde hangi varlıkların korunmaya değer olduğu konusunda gerekli fikri veriyor.
Programın amacı, insanlığın tarihî, kültürel ve sosyal belleğini oluşturan ve savaşlar başta olmak üzere çeşitli doğal felaketler veya sosyal nedenlerle ortadan kaybolma tehlikesi olan belge ve bilgilerin insanlığın ortak değerleri olarak korunması ve bu korumanın önlemlerinden biri olarak dijital ortamda paylaşılmasını sağlamak. Bu amaca yönelik olarak programın üç ana hedefi bulunuyor:
1) Yeryüzünün belgesel mirasının en uygun tekniklerle korunmasını kolaylaştırmak,
2) Belgesel mirasa evrensel erişim konusunda yardımcı olmak,
3) Belgesel mirasın varlığı ve önemi hakkında dünya çapında farkındalık oluşturmak.
Dünya Belleği Kütüğü'nde Anne Frank'ın defterinden Magna Carta'ya 300'ün üzerinde eser yer alıyor. Yüzlerce eserlerin bulunduğu listede, "Oz Büyücüsü", "Beethoven'in 9'uncu Senfonisi", İran'dan "Nizami Panj Ganj Koleksiyonu", Sırbistan'dan "Nikola Tesla Arşivi", 1. Dünya Savaşı'nın başlangıcı olan Avusturya Macaristan Savaşı'nı başlatan telgraf, Fransa'dan "İnsan Hakları Orijinal Bildirgesi (1789)", "Lev Tolstoy'un kişisel kütüphanesi, fotoğrafları ve film koleksiyonu", Paris Edebiyat Enstitüsü Arşivi, Bosnalı Müslüman âlimlerin "İslami El Yazmaları", Şehname gibi belge ve eserler de bulunuyor.
Geçtiğimiz günlerde İngiliz yazar George Orwell'in kişisel arşivi UNESCO'nun 'dünyanın en önemli belgeleri' listesine dâhil edildi. UNESCO, usta yazarın arşivini korumaya alma gerekçesini, "Orwell'in yazdıklarının bugün de karşılığının olması ve insanlık tarihinin bu eserlerin zarar görmesi halinde fakirleşecek olması..." olarak açıkladı. 1984, Hayvan Çiftliği gibi eserleriyle tanınan Orwell'ın halen Londra Üniversitesi'nde bulunan günlükleri, mektupları, çalışma notları, fotoğrafları UNESCO'nun Dünya Belleği listesine girdi.
Türkiye, tarihi ve coğrafi zenginliğinin avantajını en iyi şekilde kullanması gereken ülkelerin başında yer alıyor. Dünya Belleği Programı sayesinde Türkiye, kültürel miraslarının taşıdıkları değerlere UNESCO'nun kamuoyu desteği ile dikkati çekerek hem korunması konusunda gerekli maddi ve teknik desteği alabilecek hem de erişimini sağlayarak dünya çapında kültürel tanıtımını yapma fırsatını kazanmış olacak. Küresel çapta belirlenen amacın ulusal düzeyde gerçekleştirilmesini sağlamak üzere Türkiye'nin Dünya Belleği Kütüğüne kaydedilmesinin gerekli olduğu düşünülen miraslarını belirleyip önermek UNESCO Türkiye Millî Komisyonunun görevlerinden biri.
Dünya Belleği Arşivi'nde Türkiye'den de Boğaziçi Üniversitesi Gözlem ve Deprem Araştırma Enstitüsü Kandilli Rasathanesi El Yazmaları (2001) , Boğazköy Hitit Tabletleri (2001), İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi İbn-i Sina Yazmaları Koleksiyonu (2003), Evliya Çelebi Seyahatnamesi (2013),Kültepe Tabletleri (2015), Divanü Lügati't-Türk ve Piri Reis'in Haritası (2017) bulunuyor.
