Merhametin kuş evleriyle vücut bulduğu 8 mimari yapı
Uçsuz bucaksız göklerde özgürce salınan kuşların barınağı, hamiyet ve merhamet gibi yüce duyguların örneği kuş evleri, mimarimizin en güzel eserlerindendir. Köşk, saray, cami, mescid, türbe, han, çeşme gibi yapıların duvarlarına oturtulan maket görünümlü bu şirin evler, Osmanlı toplumundaki hayvan sevgisi ve merhametin de bir yansımasıdır. Çoğunlukla ahşap ev şeklinde olup bindirme çift katlı ve cumbalı oluşlarıyla dikkat çeken kuş evleri, Osmanlı Devleti'nin ömrü boyunca camilerde, medreselerde görüldü. İşte merhametin kuş evleriyle vücut bulduğu 8 mimari yapı örneği...
◾ Bazı kuş evlerinde sakaların, serçelerin beslenmesi için yemlikler, suluklar, inip çıkabilmeleri için merdivenler, başlarını çıkarıp etrafı kolaçan edebilmeleri için balkonlar bulunur. Bu evlerin en güzel örnekleri ise İstanbul Üsküdar'daki Yeni Valide, Ayazma-Selimiye camilerinde ve Topkapı Sarayı'ndaki Darphane'nin iç avlusundaki binada yer alır.
◾ Üsküdar Yeni Valide Camii'nin bütün cephelerinde bulunan kuş evlerinden ikisi ise cami şeklindedir.
◾Yeni Valide Camii, diğer bilinen adıyla Valide-i Cedid Camii, İstanbul'un Üsküdar ilçesinde Uncular Caddesi ve Hakimiyet-i Milliye Caddesi üzerinde II. Mustafa ve III. Ahmet'in annesi Emetullah Râbi'a Gülnûş Sultan tarafından yaptırılmış olan camiidir.
◾ Sultan I. Mahmud tarafından yaptırılan İstanbul Taksim Maksemi'nde de giriş cephesinde konsollara oturan birbirinin simetriği iki kuş evi bulunur.
◾ Maksem kapısının sağında kalan cephedeki I. Mahmud Çeşmesi, dönemin çeşme stilindedir. Boş bırakılmış kitabeliğin altından başlayan çeşme aynalığının üst kısmı istridye kabuğu formuyla ve hemen bu bezemenin bittiği noktadan itibaren ise bir sıra palmet dizisi, bir sıra da mukarnasla cephe hareketlendirilmiştir.
◾ Cami, Ayazma adıyla bilinen semtte, Ressam Ali Rıza Bey ve Mehmet Paşa Değirmeni sokakları arasındadır. Sultan 3. Mustafa tarafından yaptırılmıştır. Caminin Ressam Ali Rıza ve Mehmet Paşa Değirmeni sokaklarına açılan üç avlu kapısı vardır.
◾ Harpuştalı yüksek kapılar birer tak halinde olup, mabet gibi kesme taştandır. Arazi meyilli olduğundan cümle kapısına, Selimiye Camisi'nde olduğu gibi, kesmetaş korkuluklu ve iki taraşı bir rampa ile çıkılır. Bu kapıların iç ve dış alınlarına ayetler yazılmıştır. İki yan kapıların duvarlarına da birer kuş evi yapılmıştır.
◾ Mabedin önünde, sekiz ince mermer sütunun taşıdığı üç kubbeli bir revak vardır. Ortadaki beşik kubbedir. Son cemaat yerinin etrafı, som mermer bir korkulukla çevrilmiştir. Cümle kapı sının iki yanında ikişer pencere ve bu pencerelerin arasında, üzerinde ayet yazılı, mihrapçıklar vardır. Üstte ve kapının iki tarafında birer selâ köşkü yapılmıştır.
◾ Arazinin meylinden dolayı, son cemaat yerine, yarım daire şeklinde, oniki mermer basamakla çıkılır. Hünkâr mahfelinde mavi -beyaz renkte çinili duvar ve gayet sanatkârane bir kavukluk bulunmaktadır. Cami cephelerindeki kuş evleri birer sanat şaheseridir. Mezarlığında üsküflü iki taş yanında saray ricalinin kabirleri yer almaktadır. Yanda yangın havuzu da vardır.
