Arama
8 ünlü tablo ile Osmanlı’da gündelik yaşam
Osmanlı toplum hayatı, her bir ferdine verdiği anlam ve değer ilişkisi üzerinden inşa edilmiş huzur temelli bir yapıdır. Peki buradan yola çıktığımızda, Osmanlı'da sosyal yaşam nasıldı? Sizler için, İngiliz ressam John Frederick Lewis'ten, Türk ressam Osman Hamdi Bey'e; Fransız ressam Jean Baptiste Hilaire'den, Osmanlı sarayının son ressamı olarak bilinen Fausto Zonaro'ya kadar Osmanlı'nın gündelik yaşamını resmeden ressamları derledik.
Osmanlı'nın vazgeçilmez mekanlarından biri de tekkelerdi. Cami yanında, hemen hemen her mahallede tekke bulunurdu. Tekkeler, insanı, ibadet, ilim ve psikolojik anlamında besleyen mekanizmalardan biri olmanın yanında hem mahalle hem de şehrin enformasyonunun aktığı en berrak ve bol kaynaktı. Camiden farklı olarak müzik de bazı tekkelerde kendine yer buluyordu.
*Resmin altında sanatçı tarafından yazılmış olan açıklamadan anlaşıldığı üzere, İstanbul Limanı'nda Fransız Büyükelçisi Kont Choiseul-Gouffier'nin topladığı antik eserlerin Fransa'ya gönderilmek üzere gemiye yüklenmesi konu edilmiştir.
Resimde, sol altta kayıklara aktarılan antik eserler görülür. Sanatçı her ne kadar belirli bir olayı betimlese de, anıtsal yapıların belirlediği kent silueti önünde Liman'ın görünümü ve sürüp giden gündelik yaşam da önemli bir yer tutar. Ön planda çubuk içen, sohbet eden, tekneye binmek için bekleyen halktan figürlerin yer aldığı Haliç ve Liman görünümleri, sanatçının İstanbul konulu resimlerinde sıklıkla karşılaşılan kompozisyonlardır.
Bayramların, Osmanlı'da ayrı bir önemi vardı. Bayram törenleri, bayram sabahı camilerde veya musalla denilen açık alanlarda kılınan namazdan sonra başlardı. Küçükler büyüklerin elini öper, büyükler yakınlarına ve çocuklara hediyeler dağıtır, kapıya bayramlaşmaya gelen bekçi, çöpçü, tulumbacı, davulcu gibi hizmetlilere bayram bahşişi verilirdi. Memurlar da amirlerinin evine bayram ziyaretine giderlerdi.
Küsler barışır, bayram namazının ardından kalabalık aile kahvaltıları yapılırdı. Misafir ziyaretlerinde, ev sahibi konuğuna önce şeker ardından da sade kahve ikram ederdi. Bayramlaşmak için yapılan ziyaretlerde ise ev sahibinin aileye yakınlığı önemdi. Çünkü ziyaretler, kıymet sırasına göre planlanıyordu.
*Yabancı ressamlar arasında Türklerle ilgili en çok eser veren, İtalyan asıllı ressam Fausto Zonaro'dur. 20 yıl yaşadığı İstanbul'da 300'den fazla tablo yapmış, 8 sergi açmıştı. Osmanlı'nın son saray ressamı Zonaro, Bayram adlı eserinde panayır alanında tulumbacı takımınının poz verdiği anları resmetmiştir.
Gündüzleri şehir halkının en önemli kısmını oluşturan esnaf ve zanaatkârlar iş yerlerinde çalışıp hizmet ederlerdi. Medresesi olan şehirlerde eğitim öğretim faaliyeti, medrese hocaları ve öğrencilerinin gündelik yaşantısının büyük kısmını alıyordu.
Ekmeğin yanı sıra pirinç, koyun eti, sebze ve süt ürünleri en çok tüketilen besin maddeleriydi. Yemeklerde tatlandırıcı olarak pekmez kullanılırdı. İçecek olarak boza, şerbet, şıra vb. içilirdi. Genellikle evde aile ile birlikte yenen yemeklere önem verilirdi. Öğle yemekleri ya evden "sefer tasları" ile getirilirdi.
Osmanlı'da herkes önüne ne konursa onu yer, Allâh'a şükrederdi. Yemekten sonra "hamd duâsı" asla ihmal edilmezdi.
*Frederick Lewis, Doğu ve Akdeniz manzaralarında uzmanlaşmıştır. Bu eserinde öğle yemeği yiyen bir grubu temsil etmiştir.
Osmanlı'da gün sabah ezanıyla başlar, akşam ezanıyla biter. Esnaf için çalışma saati sınırlaması yoktur. Esnafın çalışma saatleri gün ışığına göre ayarlanmıştır.
Öğle ve ikindi ezanları da hem zamanın tayini ve hem de camiye veya en yakın mescide gidiş, geliş ve cemaatle görüşme nedeniyle doğal bir dinlenme arası olmaktaydı. Müslümanlar için sabah ezanı ile başlayan günlük hayat, yatsı namazının bitişine kadar sürüyordu.
*Corrodi, aslında manzara ressamıdır. Ama oryantalizm etkisi eserlerinde sık sık görülür. Mısır, Suriye, Kıbrıs, İstanbul olmak üzere birçok yeri gezmiştir. Hermann David Salomon Corrodi'nin birçok tablosu rekor fiyata satılmıştır.
Osmanlı'da cuma günleri hafta tatilidir. Bütün resmi daireler kapalı olurdu. Halkın çoğu yeni elbiseler giyerek cuma namazına giderdi. Bilhassa Eyüp Sultan Camii çok kalabalık olurdu. Ayrıca Osmanlı padişahlarının cuma namazlarını kılmak üzere, merasimle camiye gitmelerine "Cuma Alayı" veya "Cuma Selamlığı" adı verilirdi. Padişahlar, başta Ayasofya olmak üzere Süleymaniye, Bayezid, Sultan Ahmed ve Eyüp Sultan gibi selatin camilerinde, inceden inceye teşrifat kurallarına bağlanmış bir merasimle cuma namazlarını eda ederlerdi.
*Tabloda, Avrupalı bir elçi heyetinin Osmanlı görevlileri eşliğinde Pera sırtlarından geçişi betimlenmiştir. Galata Mezarlığı'nın yanından geçen beyaz atlı elçi, ön planda, merkeze yakın bir konuma yerleştirilmiştir. Tablo, Vanmour'un sergide yer alan ve aynı elçinin kabul töreninin aşamalarını gösteren bir resim dizisinin parçasıdır. Yeniçerilerden oluşan bir bölük önden gitmekte, solda alayın geçişini izleyen halktan bir grup insan, arka planda da yelkenlilerle kaplı Haliç, Süleymaniye Camisi ve Bozdoğan Kemeri görülmektedir. Sol alt köşede, bir taş üstünde, Vanmour pinxit biçimindeki imza seçilmektedir.