Türk lehçelerinde "yiğit" kelimesi
Bozkır kültürünün egemen olduğu Ötüken topraklarından dünyaya açılan Türkler, özgürlüklerine fazlasıyla düşkündür. Tüm zorlu koşullara göğüs germiş ve yüzyıllar boyu düşman saldırılara karşın hayatta kalmayı başarmışlardır. Savunma mekanizmalarının oldukça gelişmesi kullanılan dile de yansır ve bunun sonucunda kahraman, alp, yiğit ve daha pek çok "övgü dolu" kelimeler ortaya çıkmıştır.
ESKİ TÜRKÇE
Yiğit - Yigit
🔹 Bozkır kültürünün egemen olduğu coğrafyada yaşamlarını sürdürmeye çalışan Türkler, tüm zorlu koşullara rağmen yüzyıllar boyunca hayatta kalmayı başarmışlardır.
🔹 Aslında bir savunma mekanizması olan savaşçı özellikleri onları "yiğit, cesut ve kahraman" kılmaktadır. Bu minvalde Eski Türkçede "yiğit" sözcüğünü "yig" kökünden türeyen "yigit" ifadesi karşılar. Yig, daha iyi, hayırlı, en üstün manalarına gelmektedir.
➡ Yigit igsiz sizinteg kiçig körtle urı.
➡ Cesur, sağlıklı sizin gibi genç, yakışıklı bir delikanlı.
Kaşgarlı Mahmud - Divanü Lügati't Türk
TÜRKMEN TÜRKÇESİ
Yiğit - Edermen
🔹 Güneybatı Türk lehçelerinde bulunan Türkmen lehçesi, Oğuz Türkçesinin önemli bir kolunu teşkil etmektedir. Bu lehçe her ne kadar Türkiye Türkçesine benzerliği ile dikkat çekse de farklı kelimeleri de bünyesinde barındırır.
🔹 Örneğin "yiğit" sözcüğü Türkmen Türkçesinde "edermen, gahrimen" ifadeleri karşılamaktadır.
➡ Şatlık üçin öleni,
Başlagah, yar-yar.
Gız-u yiğit köfilüni,
Hoşlagalı, yar-yar.
➡ Şatlık için şarkıya,
Başlayalım, yar yar.
Kızla yiğit gönlünü,
Hoşlayalım yar yar.
Türkmen Türkçesi toy şarkılarından örnek
AZERBAYCAN TÜRKÇESİ
Yiğit - İgid
🔹 Oğuz Türkçesinin bir diğer önemli temsilcisi olan Azerbaycan Türkçesinde, Türkiye Türkçesi ile ortak pek çok kelime bulunmaktadır.
🔹 Fakat "yiğit" sözcüğü Azerbaycan Türkçesinde oldukça farklıdır. Bu lehçede yiğit kelimesi, "igid" olarak karşımıza çıkmaktadır. Sözcüğün başındaki /y/ harfi düşer ve kelimenin sonundaki /t/< /d/ değişimine uğrar.
➡ Dualarımız seninledir iğid Azerbaycan Esgeri Allah'u Teala ğücune ğüç qatsın.
➡ Dualarımız seninledir yiğit Azerbaycan askeri, Allahu Teala gücüne güç katsın.
Azerbaycan Türkçesi dua örneği
GAGAVUZ TÜRKÇESİ
Yiğit - İit
🔹 Gagavuzlar, Türkiyenin kuzeybatı kısmında kalan Romanya ve Maldova topraklarında yaşamlarını sürdüren Oğuz Türkleridir. Konuşma dili olarak Türkiye Türkçesine oldukça yakındır.
🔹 Gagavuz Türkçesinde "yiğit" sözcüğünü, "iit" ifadesi karşılamaktadır. Kelime başındaki /y/ düşmüş ve kelime ortasındaki /ğ/ konuşma dilinde ile kaybolmuştur.
➡ Yıllar geçiy, çocuklar büyüy. Kız hanım, oğlan iit oluy.
➡ Yıllar geçmiş. Çocuklar büyümüş. Kız hanım, oğlanları yiğit olmuş.
Gagavuz halk destanından bir örnek
ÖZBEK TÜRKÇESİ
Yiğit - Yiğit/Ba'tır
🔹 Güneybatı Türk lehçelerinden sonra rotayı güneydoğu Türk lehçelerine çeviriyoruz. Bu grupta iki büyük lehçe bulunmaktadır. Bunlardan ilkini Özbek Türkçesi temsil etmektedir.
🔹 Bu Türkçede çoğu lehçede de olduğu gibi "yiğit" sözcüğünü "yigit" ifadesi karşılamaktadır. Burada sadece kelime ortasında ğ>g değişimi gözlemlenir. Aynı zamanda bu kelime yerine "ba'tır" sözcüğü de yaygın olarak kullanılır.
➡ Yigit atge kuşnifi sevalini, padşa şu sevalge cevab tapib kelişni buyurgenini, bolmase başini alacagini aytib baribdi.
➡ Yiğit, ata kuşun sorusunu söylemiş, padişahın bu soruya cevap bulmasını emrettiğini, yoksa kellesini alacağını söylemiş.
Kence Batır - Küçük Bahadır Destanı
