Türk Lehçelerinde ortak kelime "anne"
Köklü bir tarihe sahip olan Türkler, vakti zamanında dünyanın dört tarafına yayılmış ve hakimiyet kurmuşlardır. Ayrılan Türk boyları, ortak geçmişe sahip oldukları gibi lisanları da bu teşekküldedir. Ortak geçmişimiz sayesinde; Özbek, Kazak, Türkmen, Hakas, Tuva, Saha, Uygur demeden tüm Türkler birbirini anlayabilmektedir. Türk milletini tek çatı altında toplayan kelime şüphesiz "anne" sözcüğüdür. Gelin, ufak tefek de olsa değişikliklere uğramış, "anne" sözcüğünün Türk lehçelerindeki karşılıklarına bir bakalım...
ESKİ TÜRKÇE
Anne-Ög
🔹 "Ög" kelimesi Türkçenin en bilinen ve en eskicil kelimelerinden biridir. Fakat günümüzde sadece "öksüz" yani "annesi olmayan, annesiz" sözcüğünün içinde varlığını sürdürmektedir.
➡ Öksüz hırsızlığa çıkarsa ay ilk akşamdan doğar.
➡ Talihsiz kimse bir şeyden yararlanmaya kalkışsa akla gelmedik engeller çıkar.
Türkçe atasözü
SAHA TÜRKÇESİ
Anne-Ene
🔹 Saha Türkçesi, Türk Lehçelerinin Kuzeydoğu grubunda yer alır. Güneydoğu Türk lehçelerine nazaran ses ve biçim farklılıkları çok daha fazladır.
🔹 Saha lehçesi ne kadar uzak ve farklı olursa olsun "anne" sözcüğü tüm lehçeleri tek bir kelimede birleştirir, o da "ana"dır.
➡ Ağa- iye sanaata oğoğo, oğo sanaata taaska.
➡ Ana- babanın düşüncesi çocuğa, çocuğun düşüncesi taşa.
Saha Türkçesi atasözü
TIVA/ TUVA TÜRKÇESİ
Anne-Ava/İye
🔹 Dîvânu Lugâti't-Türk'te yer alan apa "anne" sözcüğü, Türk lehçelerinde "anne" ya da "nine" anlamında kullanılmaktadır. Kuzeydoğu Türk lehçelerinden biri olan Tuva Türkçesinde ise "ava" veya "iye" varlığını korumaktadır.
🔹 Tuva Türkçesi, Saha Türkçesi'nde olduğu gibi Kuzeydoğu grubunun dışındaki lehçeler kadar ana Türkçeye benzememektedir. Ancak Tıva Türkçesindeki karşılığında gördüğümüz üzere v
🔹 Anne kelimesini Tıva Türkçesinde bir başka sözcük olan "iye" kelimesi, Türk lehçelerinin genelinde "sahip" anlamında kullanılmaktadır.
➡ Ava kiji "tölüm" deer, /Ajı-tölü "şölüm" deer.
➡ Anne evlatlarım der, evlatlar tarlam der.
➡ Ada körbeenin оglu köör,/ İye körbeenin uruu köör.
➡ Babanın görmediğini (yaşayamadığını) oğlu görür, annenin görmediğini (yaşayamadığını) kızı görür.
Tuva Türkçesi atasözü
ALTAY TÜRKÇESİ
Anne-Ene
🔹 Kuzeydoğu Türk lehçeleri grubunun bir diğer temsilcisi, Altay Türkçesidir. Saha Türkçesinde olduğu gibi Altay Türkçesinde de "ana" sözcüğü "ene" olarak varlığını korumaktadır.
➡ Adazı cokto uul baştak, enezi cokto kıs baştak.
➡ Babası olmayan oğul şımarık, annesi olmayan kız şımarık.
Altay Türkçesi atasözü
KAZAN TATAR TÜRKÇESİ
Anne-Ani
🔹 Türk lehçelerinin kuzeybatı grubunu teşkil eden Kazan Tatarcası daha çok ince bir lehçe sınıfına girer. Açık e'lerin ve i'lerin fazlasıyla yer aldığı bu lehçede, "anne, ana" kelimesi "ani" şeklinde karşlılık bulmuştur.
🔹 Aynı zamanda Tatarca da kendi içinde; Kazan Tatarcası ve Kırım Tatarcası olmak üzere ikiye ayrılır. Örneğini de vermiş olduğumuz Kazan Tatarcası, Rusya'ya bağlı olan Tataristan Cumhuriyeti'nde yaşayan ve dünyanın birçok yerine yayılmış Tatarlar tarafından konuşulur.
➡ Anasına ḳarap ḳıznı, atasına ḳarap ulnı maḳtama.
➡ Annesi bakıp kızını, babasına bakıp oğlunu övme.
Kazan Tatarcası atasözü
