Arama
Roman yazmak isteyenlerin bilmesi gereken terimler
Edebiyatımıza giriş serüveni çok da eski olmayan romanlar, bize uçsuz bucaksız dünyaların kapılarını aralar. 19. yüzyıldan bu yana roman da elbette pek çok değişime ve dönüşüme uğramıştır. Bilhassa postmodernizmin sağladığı imkanla türe olan bakış açısı değişmiş ve yeni teknikler romana dahil olmuştur. Değişim ve dönüşüm var olanları korumakla beraber, kendi terminolojisini de meydana getirmiştir. Peki, roman yazmak veya roman tekniklerine hakim olmak isteyen okuyucuların bilmesi gereken terimler nelerdir?
Edebiyatta çatışma, aynı anda ortaya çıkan birbirine karşıt ya da eşit derecede çekici dilek ve isteklerin bireyde yarattığı ruhsal durumdur. Romanın başlıca unsurlarından biri çatışmadır.
📚Edebi metinlerde olay örgüsü tekdüze, sıkıcı, monoton bir şekilde ilerlemez. Gerilim, gerilime bağlı olarak da merak unsuru, anlatımın keyifle okunmasını, izlenmesini ve sürükleyiciliğini sağlar.
📚Gerilim, okuyucuyu merak, korku ve heyecan içinde bırakmak amacıyla, olayların nereye varacağı; nasıl sonuçlanacağı gibi konularda sağlanan sürükleyiciliktir. Bu şekilde oluşturulan gerilim ortamı, hikâye veya romanın merakla okunmasını sağlar. Gerilimi sağlayan unsur ise çatışmadır.
Çatışma türleri
♦ Kurgusal/sanatsal/edebî metinlerde (hikâye, roman, tiyatro, senaryo vb.) başlıca dört tür çatışma vardır:
- Dış çatışma,
- Fiziksel çatışma,
- Psikolojik çatışma ve
- İç çatışma.
Romanın en önemli yapı unsurlarından biri de anlatıcıdır. Roman yazarı, önce bir tema ve olay belirler, ardından bu olay etrafında kişiler yaratır ve en son olarak bu kurmaca olay örgüsünü okuyucuya anlatacak bir anlatıcı seçer. Romandaki olayları bize anlatan, yazarın kendisi değil, seçtiği başka bir anlatıcıdır.
📚Masalı, efsaneyi, hikayeyi, romanı okuyucu/ dinleyici durumundaki bizlere anlatan kişidir. Romanın olmazsa olmazı anlatıcıdır.
📚Adı geçen eserlerin iç dünyalarında olup biten her şeyi (olaylar, meseleler, kahramanlar, mekanlar, zamanlar) gören, bilen, duyan, idrak eden; kendine has imkan, tercih, dil ve üslubuyla biz okuyucu/dinleyicilere anlatır.
Anlatıcı örneği
Peyami Safa'nın Bir Tereddüt'ün Romanı'nda 1. ve 3. olmak üzere iki anlatıcının ve dolayısıyla iki bakış açısının varlığından söz edilir.
"Mualla çok kitap okumazdı. Çoğunun sahifelerini karıştırır, tereddüt içinde kalır ve beğenmeyince kitabı elinden bırakırdı." (Peyami safa- Bir Teredddütün Romanı)
Anlatma esasına bağlı kurmaca metinlerde fark etme, bakma, anlamlı kılma,anlatma ve kurgulama süreci "bakış açısı ve anlatıcı düzlemi" dâhilinde gerçekleşir.
📚Zira bakış açısı ve anlatıcı düzlemi eserin varoluş nedenidir. Roman sanatında da bu sürecin temel eksenini bakış açısı ve anlatıcı düzlemi belirler.
📚Bakış açısı ve anlatıcı düzlemi olmadan edebî bir metni/ romanı kurgulamak, anlatmak ve aktarmak mümkün değildir. Dolayısıyla romanda bakış açısı ve anlatıcı düzlemi sanatkârın eserdeki konumunu belirlediği gibi anlatma sürecinin merkezinde yer alan temel yapı unsuru görevini de üstlenir.
Edebiyatta leitmotiv, özellikle roman sanatında sıkça kullanılan bir anlatım tekniği unsurudur. Romanın değişik bölümlerinde, çeşitli nedenlerle tekrarlanan ifade kalıbıdır.
Leitmotiv tekniği, nasıl müzikte sesler ve duyguları bağdaştırıyorsa, edebiyatta da biçimsel unsurları karakterlerin iç dünyasına, metnin anlamsal derinliğine iliştirir. Romanın teknik unsurlarından biri olan, sık sık tekrar edilen motif, durum, formül ya da nesneler kişinin iç dünyasını ve dış çevresinin rutinlerini yansıtarak yaşayan karakterler oluşturur.
Leitmotiv örnekleri:
📚Peyami Safa'nın Dokuzuncu Hariciye Koğuşu'nda Nüzhet'in kahkaları, Yalnızız romanında "çay iç" cümlesi, Oğuz Atay'ın Tutunamayanlar romanında Olric'in "efendim" ifadesi, Turgut Özben'in "bat dünya bat" sözü birer leitmotiv örnekleridir.
"– Hadi gidelim Olric…
– Nereye efendimiz?
– O'na Olric…
– O artık başkasıyla efendimiz…" (Tutunamayanlar- Oğuz Atay)
📚📚Bilinç akışı karakterin düşünme eylemini olduğu gibi aktarmaya çalışan bir edebi tekniktir. Yapıtlarda iç diyalog şeklinde göze çarpar.
📚Bir roman kişisinin zihninden geçen gelişigüzel ve akıldışı izlenimlerin akışını kayda geçirmeyi amaçlayan edebi bir tekniktir. Kahraman zihninin karmaşık yapısını herhangi bir düzene sokma gereksinimi duymadan okuyucuya aktarır.
📚Bilinçsizliğe daha yatkın olan bu teknik anlık imgelerle sürekli değişen düşüncelerin bir araya gelmesidir. İnsanı tanımaya ve ruhsal çözümlemeye olanak sağlar.
📚Bilinç akışı tekniğini kullanan yazarlara örnek olarak James Joyce, William Faulkner ve Virginia Woolf gösterilebilir. Bilinç akışsal edebiyat modernist akımla yakından ilişkilidir. Psikolojiden edebiyata girişi May Sinclair sayesinde olmuştur.