10 soruda "hüznün" şairi Turgut Uyar
Hüznün ve sancılı şiirlerin ölümsüz şairi Turgut Uyar, "İkinci Yeni" şiir akımının öncülerinden biriydi. Geleneksel şiirin imkanlarından da yararlanarak dizelerini zenginleştiren şair, şiirlerinde insanın mekanik bir çağda mutluluk arayışını dile getirdi. Ünlü şair, çok sevilen "Göğe Bakma Durağı" ile bizlere neyi anlatmak istedi? Şairin doğum günü sebebiyle hayatına ve edebi kişiliğine dair detayları 10 soruda derledik…
📌 Turgut Uyar'ın şiirlerinde hakim olan hüzün, çocukluk yıllarına dayanıyordu. Uyar, "Hüzünlü bir çocuktum. Nedense hep ağlamaya hazır. Ağabeyim bana sataştıkça annem 'Yapma oğlum derdi ona; o içli bir çocuk' derdi" cümleleriyle çocukluk günlerini anlattı.
📌 Turgut Uyar, 4 Ağustos 1927 tarihinde Ankara'da Fatma Hanım ile Hayri Bey'in altı çocuğundan beşincisi olarak dünyaya gelmişti. Babası orduda harita binbaşısı olarak görev yapan bir memur, annesi ise ev hanımıydı.
📌 Babasının görevinden ötürü ilköğrenimi farklı şehirlerde okurken orta öğrenimine maddi nedenlerden dolayı yatılı askeri okulda devam etmek zorunda kalmıştı Uyar. Fakat maalesef ki bu okulda mutsuzluk yakasını bırakamamıştı:
"Asker okullarında hiç mutlu olmadım. Genellikle yatılı okullarda mutlu olan çocuk yoktur sanıyorum. Başkalarının, hatta somut başkalarının değil de, hiç kavrayamadığım bir otoritenin belirlediği ve çoğu zaman saçma bulduğumuz bir şeyler yaşamak..."
📌Ailesinden uzaklarda tamamlanmış bir eğitim hayatı olmuştu onunki… Çocukluktan itibaren hüzünlü yanını hasretlerle besledi.
"Vaiz Sokağı Numara 70
Ben sana kürk alamam doğrusu
Güzel bileklerine bilezik alamam
Bir kap yemek, bir elbise.
Öyle bir tad var ki fakirliğimizde
Başka hiçbir şeyde bulamam..Sokağımız arnavut kaldırımı,
Evimiz ahşap iki oda.
Daha iyisi de olabilirdi ya,
Şükür buna da."
📌 Uyar'ın şiire başlama serüveni ilkokul yıllarına dayanıyordu. Çocukluğunun askeri disiplininde geçmiş katı yönünü şiirle estetize eden şair, o yıllarda manzumeler yazmaya başladı. Ömer Hayyam, Nedim, Yahya Kemal, Tevfik Fikret, Ahmet Haşim gibi şairlerin eserlerini okudu. Uyar, "Taklit ettiğimi bile bile onlara özenerek, bildiğim ve becerdiğim kadar terkipli filan gazeller mazeller yazardım. Hatta Makbere Mezar adıyla bir nazire bile yazmıştım". şeklinde ifade ediyordu bu etkiyi.
📌 Okuduğu bu klasik eserler ise yıllar sonra edebi zevkini şekillendirecek ve Türk şiirinde bambaşka bir ufuk olan İkinci Yeni'nin doğmasına zemin hazırlayacaktı.
📌 Böylece "Yad" isimli ilk şiiri 1947'de Yedigün dergisinde yayımlandı, 1948'de Kaynak dergisinin açtığı bir şiir yarışmasında ikincilik kazandı. Yarışmadan sonra, seçici kurulda bulunan şair-yazar Nurullah Ataç, birincilik adayının Uyar olduğunu açıklayarak, ileride çok iyi bir şair olacağını söyledi.
"Güzeldir sevgilim her dakka her an
Güzeldir sözleri kaşı gözleri
Geçtiği her karış sönük topraktan
O anda fışkırır neşe özleri"
📌Zamanla şiir ikliminde kendisini geliştiren Uyar, Garip akımı etkisinde şiirler yazarken, bir süre sonra imgelerin zengin bir şekilde kullanıldığı İkinci Yeni'nin büyüsüne kapılmış bir vaziyette buldu kendisini. Böylece İkinci Yeni akımının öncüleri arasına adını yazdırdı. Fakat kendisine ait şiir tarzıyla her zaman farklılığını da ortaya koydu. Garip tesirinde gelme bir özellik olan sadelik ve anlaşılırlık şiirinin peşini asla bırakmadı.
📌 Uyar, 1959'da Dünyanın En Güzel Arabistanı adlı şiir kitabı yayımlandı. Bu kitaptaki şiirleri 1955-1958 yılları arasında Yenilik, Pazar Postası, Yeditepe, Seçilmiş Hikayeler Dergisi, Şairler Yaprağı gibi dergilerde yayımlanan şiirlerden oluşmaktaydı.
📌 Kitap, Uyar'ın dil, tema, imge, anlatım biçimi, biçim/öz ilişkisi açısından büyük bir değişimi yansıttığı ilk İkinci Yeni kitabı olma özelliği taşıyordu.
📌"Arz-ı Hal" şiiri ile Dünyanın En Güzel Arabistanı isimli şiirinde göze çarpan değişiklikler vardı. Şiire giren yeni temalarla karşılaştığımız bu edebi anlayışı Turgut Uyar şöyle ifade etmekteydi:
"Arz-ı Hal yayınlandığında yirmi yaşındaydım. 'Arabistan' yayınlandığında ise otuz iki. Okuduklarım değişmişti, mekânım değişmişti. Türkiye'de yeni bir toplumsal-siyasal yapı oluşuyordu. Ben de bu yapı içindeydim. Değişmeler etkiliyordu ister istemez. Hazır bulduğumuz şiir belki yetmiyordu bu yeni oluşum içindeki insana. Yani bu değişim bir bakıma zoraki bir değişim değildi. Tam tersine kendini zorlayan bir eğilimdi. Yeni insana, daha doğrusu değişen insana yeni anlatım olanakları aramak çabasıydı."
📌 Turgut Uyar'ın 1959'da yayımladığı üçüncü kitabı "Dünyanın En Güzel Arabistanı"nda yer alan şiirlerden biri olan "Göğe Bakma Durağı", kendi şiir serüveni içerisinde hem oluşturulan modern yapı ve ses, hem de modernist yaklaşımlarla yeni imgeler kurma açısından dönüm noktası olarak gösterildi.
📌 Uyar, "İkimiz birden sevinebiliriz göğe bakalım" mısrasıyla, 'insanların sahip olduğu güzelliklerin herkese eşit olarak dağıtıldığını ve onları görebilmek için büyük çaba sarf etmeden, sadece başını kaldırıp bakmanın yeterli olduğunu' aktarıyordu. Gökyüzü herkese eşit bir şekilde bahşedilmişti, insanların yapması gereken tek şey ise yalnızca başlarını kaldırıp onun güzelliğini fark etmekti.
"İkimiz birden sevinebiliriz göğe bakalım
Şu kaçamak ışıklardan şu şeker kamışlarından
Bebe dişlerinden güneşlerden yaban otlarından
Durmadan harcadığım şu gözlerimi al kurtar
Şu aranıp duran korkak ellerimi tut
Bu evleri atla bu evleri de bunları da
Göğe bakalım"
