Arama
Uluğ Bey eserleri ve hayatı hakkında tarihi bilgiler
Timur'un torunu, alim ve devlet adamı Uluğ Bey, bugün Türk-İslam dünyasının en ünlü astronomu olarak anılır. Bilhassa matematiğe olan ilgisi ve bu alanlardaki çalışmalarıyla ilim yolunda durmaksızın ilerledi. Hükümdarlığı sırasında kurduğu Semerkant Medresesi ve Semerkant Rasathanesi, bilim tarihi açısından oldukça büyük önem taşır. Öyle ki Semerkant Rasathanesi o zamana kadar görülmemiş bir ilim kurumu hüviyetine sahipti.
◾ Uluğ Bey'in kurduğu rasathanede gerçekleştirilen gözlemlerin sonuçlarının toplandığı eserdir. İslâm dünyasının en önemli rasathanesi olan bu kurumda yapılan gözlemler ve araştırmaların sonuçları, adı geçen üç bilgin tarafından hazırlanan Zîc-i Uluğ Bey adlı eserde toplanmıştır. Farsça yazılan bu zîc daha sonra Arapçaya ve Türkçeye çevrilmiştir.
*Zic: Astronomi eserlerinde gözlem sonuçlarının bir çizelge biçiminde verildiği kitap.
◾ Dört kitaptan oluşmakta ve trigonometrik, astronomik, coğrafî ve astrolojik tablolar içermektedir. Birinci kitap takvim ve kronolojiye ayrılmış olup burada hicrî, Yezdicerd, Selevki, melikî ve Çin-Uygur takvimleri hakkında bilgi verilir. İkinci kitapta pratik ve küresel astronomiye ilişkin bilgiler yer alır.
◾ Bu kitap sinüs, kosinüs, tanjant ve kotanjant tablolarını içeren trigonometrik fonksiyonları, gök küresi üzerinde bulunan ekvator, ekliptik ve ufuk koordinatlarını, muhtelif coğrafî koordinatları ve kıble yönü tayinini ihtiva eder. Üçüncü kitap gezegenler ve yıldızlar hakkındadır; güneş, ay ve gezegenlerin hareketlerine, güneş ve ayın yerden uzaklığına, güneş, ay ve gezegenlerin görünen hareketlerine ayrılmıştır. Burada yer alan yıldız kataloğu 1018 yıldız içermektedir. Dördüncü kitap astrolojiyle ilgilidir.
◾ Uluğ Bey Krateri, Ay'ın kuzeybatı kenarında yer alır. 48 kilometre çapındadır. Ay'ın bize görünen yüzündeki kenarına çok yakın olduğundan zor gözlemlenir. Halka şeklindeki dağın iç kenarları dar olup üzerinde küçük tepeler sıralanır. Kraterin zemininde ve ortada bir başka sivri dağ vardır. Uluğ Bey grubu, biri sıradağ olmak üzere 5 kraterden meydana gelir.
◾ Uluğ Bey'in verimli çalışmaları kadar, ölüm nedeni de oldukça ilginçtir. Uluğ Bey, babasının ölümünden sonra devlet yönetimini ele alınca oğlu Abdüllatif'e hazineden verilmesi gereken hisseyi vermedi. Bu yüzden baba ile oğul arasında bir soğukluk ve kırgınlık meydana geldi.
◾ Uluğ Bey'in Herat'tan ayrılmasını fırsat bilen Abdüllatif babasına karşı bir ordu hazırlayarak Ceyhun kenarında onunla birkaç defa çarpıştıysa da yenildi. Bu olaydan sonra Semerkant'a dönerken oğlunun kendisini takip ettiğini öğrenen Uluğ Bey tekrar Abdüllatif'in üzerine yürüdü, fakat bu defa yenilerek geri çekildi ve oğluna teslim oldu.
◾ İran asıllı ve Abdüllatif yanlısı Abbas adlı bir kişinin başkanlığında kurulan mahkeme kendisini ve Abdülaziz'i şeriata muhalefetten idama mahkûm etti.
◾ Uluğ Bey, hükümdarlık hak ve iddiasından vazgeçip oğlunun egemenliği altında yaşamaya razı oldu ve Abdüllatif'ten hacca gitmek için izin istedi. Verilen izin üzerine Semerkant'tan ayrıldıysa da kumandanlar, bu durumun sakıncalı olduğu hususunda Abdüllatif'i ikna ederek Semerkant'a bir iki günlük mesafede onu öldürdüler. İki gün sonra da yine bir suikast sonucu Abdülaziz öldürüldü.