Arama
Türkiye’nin ilk uçak fabrikasının öyküsü
Havacılık alanında atağa geçen, kendi milli savaşı uçağını üretmek için uğraşan Türkiye, 97 yıl önce bugün Kayseri'de ilk uçak fabrikasını açtı. Fabrikada İkinci Dünya Savaşı'nın sonuna kadar çeşitli tip ve markalarda 200 civarında uçak üretildi. Peki, Türkiye'nin ilk uçak fabrikasının kuruluş öyküsü neydi? Fabrika Batılıların hangi çıkarları doğrultusunda kapatılmak zorunda kaldı?
✈Vecihi Hürkuş'un ürettiği ilk uçak, havacılık alanındaki faaliyetlerin ülkemizde artmasına sebebiyet verdi. Halihazırda Cumhuriyet'in kurulumundan itibaren hava harp sanayine verilen önemin yanında Vecihi Hürkuş'un ilk uçağı herkese ilham oldu.
✈Ardından havacılık alanındaki faaliyetler de hız kesmeden gelişmeye devam etti. Savunma sanayinin üzerine düşen Türkiye'nin önemle üzerinde durduğu konulardan biri de hava harp sanayisi idi.
Mustafa Kemal'in emriyle Cumhuriyet'in ilanından 16 ay sonra 16 Şubat 1925'de "Türk Tayyare Cemiyeti" adıyla Türk Hava Kurumu kuruldu. Halk, havacılık faaliyetlerini yakından takip ediyordu, cemiyet öyle sevilmişti ki üç ay gibi kısa bir sürede yurt genelinde yüz şubeye ulaştı.
✈Şubelerin yüze ulaşmasında hiç kuşkusuz halkın payı da büyüktü. Nitekim, cemiyet gerçekleştirmek istedikleri planlarını hayata geçirmek için halktan bağış topladı. Teşvik amaçlı farklı bir uygulama da hayata geçirildi. 10 bin lira ve üzeri bağış gönderenleri isimleri uçaklara verilecekti. İlk olarak 10 bin liraya ulaşan Ceyhan ilçesi olduğu için uçağa Ceyhan ismi verildi.
Türk Tayyare Cemiyeti'nin kuruluş amacı
✈Cemiyetin özel bir kuruluş amacı vardı: Türkiye'de havacılık sanayisini kurmak havacılığın askeri, ekonomik, sosyal ve siyasal önemini anlatmak; askeri, sivil, sportif ve turistik havacılığın gelişmesini sağlamak; bütün bunlar için gerekli araç ve gereci hazırlamak; personeli yetiştirmek ve uçmayı gençler arasında yaygınlaştırmaktı.
Havacılıkta ilklerin adamı: Vecihi Hürkuş
✈Türk Hava Cemiyeti'nin kurulması uçak fabrikasını da gündeme getirmişti. Altı ay sonra Atatürk uçak fabrikası kurulması için talimat verdi. Hemen kollar sıvandı, fabrika konusunda Türkiye, Almanya'nın ünlü uçak üreticisi Junkers'la iletişime geçti.
✈Birinci Dünya Savaşı Almanya ağır bir yenilgiyle savaştan çıktı. Yenilgiler neticesinde bilhassa savunma sanayinde imzaladığı antlaşmalarla ülke içinde geniş kısıtlamalara tabi tutuldu.
Birinci Dünya Savaşı'nda yenilen Almanya'nın ülke içinde faaliyet gösteremeyen savunma sanayi firmaları başka ülkelerdeki fabrika açma girişimine girmişti. Junkers bu noktada Türkiye'ye faydası olacak firmalardan biriydi.
✈Türkiye'nin Berlin Büyükelçisi Kemaleddin Sami Bey, ilk çalışmalara başladı. Kemaleddin Sami Bey, Junkers fabrikası hakkında ayrıntılı bilgiler toplayarak üretim kapasitesi ve teknik yeterlilik konularında bir rapor hazırladı.
✈Türkiye ve Junkers arasında 15 Ağustos 1925'te kurulacak fabrikanın sözleşmesi imzalandı. Junkers ve Türk Tayyare Cemiyeti'nin ortak olduğu şirketin adı Tayyare ve Motor Türk Anonim Şirketi (TOMTAŞ) oldu. Sıra fabrikanın kurulacağı yeri belirlemeye gelmişti.
Yer olarak, Anadolu'nun ortalarındaki bir nokta, Kayseri seçildi. Bunun başlıca sebebi, milli mücadeleden alınan derslerdi. Amaç, fabrikanın güvenliğini mümkün olduğunca üst düzeyde tutmaktı.