Arama
Seyyahların dilinden Ayasofya
Seyahatnameler, tarihe dair önemli bilgiler edindiğimiz eserlerdir. Tarih boyunca pek çok ünlü seyyah, İstanbul'a gelmiş ve bu şehrin güzellikleri, eserleri, efsaneleri hakkında birçok bilgiyi kaleme almışlardır. İstanbul'u gören ve şehir hakkında kayıt tutan ilk kişi Müslüman seyyah Harun İbn Yahya'dır. Orta Çağ'ın en büyük seyyahı İbn Battuta, Türk ve dünya tarihinin en büyük gezgini Evliya Çelebi de Ayasofya'yı anlatan seyyahlardan bazılarıdır ve bu mabedin o günkü durumuna, tarihine ışık tutmuşlardır. Peki, Ayasofya Bizans döneminde nasıl görünüyordu? Fetih'ten önce Ayasofya'nın durumu nasıldı? Evliya Çelebi'nin Ayasofya hakkında kaleme aldığı rivayetlerde hangi bilgiler yer alıyordu?
İslam kaynakları Harun ibn Yahya gibi esir düşmüş Müslümanların kilisenin göz kamaştırıcı görkemi karşısında yiğitçe direnip Hıristiyan olmayı reddettiklerini anlatır. Harun Ayasofya'nın Batı kapısı yanındaki Horoglion'u da görmüştür. Bunun üstündeki yirmi dört kapının her biri günün bir saatini karşılar. Harun, sarayın kapısı yanındaki tunçtan üç at heykelinden bahseder.
Bir tılsım olduğu söylenen bu atlar, evvelce Hipodrom'da iken daha sonra Ayasofya yanına taşınmış, 1204'te şehrin Haçlılar tarafından işgali ve yağmasında Venedik'e götürülmüştür. Bu heykeller günümüzde San Marco Kilisesi'nin cephe sancağındadır.
İstanbul'u fetihten önce gören ve Ayasofya hakkında tarihe geçen bilgiler veren bir diğer seyyah, Orta Çağ'ın en büyük gezgini İbn Battuta'dır. İbn Battuta, henüz 22 yaşındayken Hac görevini ifa etmek için yola koyulmuş ve 28 yıl boyunca dünyanın çeşitli coğrafyalarına seyahat etmiştir.
Seyahatleri sırasında yolu Anadolu'ya da düşmüş; burada Orhan Gazi ile görüşmüştür. Daha sonra İstanbul'a doğru yola çıkan İbn Battuta, şehrin 14'üncü yüzyıldaki yaşantısına dair ilginç bilgiler vermiş, Ayasofya'yı detaylı bir şekilde anlatmıştır.
İbn Battuta, Ayasofya ile ilgili şu sözleri kaleme almıştır: "Halk oraya Aya Sûfiyâ der. Bu yapıyı Süleyman Peygamber'in Feyza oğlu Âsaf bin Barhiyâ yaptırmış söylentiye göre. Hristiyanların en büyük kilisesidir.
Her yanı duvarlarla çevrili olan bu kilise ve külliyesi küçük bir şehri andırıyor, on üç kapısı var."
"Kilisenin ana kapısının üst tarafındaki çardakta mabedi temizleyen, kayyumluk yapan, kandilleri yakan, kapıları açıp kapatan görevliler oturuyor. Onlar İsa Peygamber'in benzerini çarmıha gerildiği haçın tahtalarından arta kalanla yapıldığı zannedilen ve bu yüzden kutsal sayılan eski bir haç önünde secde etmedikçe kimseyi kiliseye sokmazlar. (...) Bu kilisede hizmet eden rahip ve keşişlerin sayısının binlere vardığı söyleniyor."
17'nci yüzyılda yaşayan ve dünyanın en büyük seyyahı kabul edilen Evliya Çelebi, seyahatnamesinin ilk cildini, "Yeryüzünde benzeri yoktur" diye tanımladığı İstanbul'a ayırmıştır. İstanbul'un isminin nereden geldiğini, tarihi yapılarını, surlarını, semtlerini, kapılarını, dikili taşlarını, karada ve denizde bulunan tılsımlarını, mesire yerlerini, bağlarını, bahçelerini, madenlerini, sularını anlatan Evliya Çelebi, eserinde İstanbul'un kuruluş efsanelerine de yer vermiştir.
Seyahatnamesinde, İstanbul'u Hz. Süleyman'ın kurduğunu anlatan Evliya Çelebi, Hz. Süleyman'ın, dünyanın dört bir köşesini gezerken tahtını Sarayburnu'nda durdurduğunu ve orada bir ibadethane yaptırdığını, "Dünya durdukça mamur ve şenlik ola" diye dua ettiğini aktarmıştır.