Osmanlı Tarihinde Efsaneler ve Gerçekler, Halil İnalcık
Osmanlı tarihinin kaynaklarında birçok abartılmış olay ve efsanevi şahsiyet olması nedeniyle, okurların aklında, "Kaynakları bile böyleyse, biz kendi tarihimizi nasıl öğreneceğiz?" sorusu muhtemel olarak yer alacaktır. İşte bu soruya cevap verebilmek adına Halil İnalcık, özel olarak araştırdığı 18 konuya özel bir dosya hazırladı ve "Osmanlılar ne zaman bağımsız bir devlet haline geldi? Hayme Ana efsanesi nasıl doğdu? İstanbul'un kuşatmasındaki en kritik üç gün hangisi?" gibi soruların cevabını verdi.
"Osmanlı Tarihinde Efsaneler ve Gerçekler" kitabı Osmanlı tarihçiliği konusunda tüm dünyada tanınan Halil İnalcık'ın, özel olarak araştırdığı 18 konudan oluşuyor. İnalcık, Ertuğrul Gazi'den başlayarak 17'nci yüzyılın ortalarına kadar Osmanlı tarihinde yer edinmiş yanlışları ve efsanevi olayları konu alıyor.
Daha önce yayınlanan 18 araştırmasının metinlerinin bulunduğu kitapta Prof. Dr. Halil İnalcık, Ertuğrul Gazi'den başlayarak 17'nci yüzyılın ortalarına kadar Osmanlı tarihinde yer edinmiş yanlışları ve efsanevi olayları konu alıyor. Araştırmalar, toponimi ve topoğrafi metotlarına uyarak yapılmış incelemeler… Bu metotla İnalcık, Hayme Ana Efsanesi, istiklal-i Osmani, fetret devrinde iktidar mücadeleleri, Konstantiniyye'nin fetih süreçleri, II. Osman'ın öldürülmesi, Kösem Sultan, Yeniçeri cuntası gibi konulardaki rivayetlerin gerçekliklerini gözden geçirir. İnalcık'ın bu araştırmalarının sonunda tarihi gerçek olarak eserlerde yer almış birçok hususun hurafelerden ibaret olduğu ortaya çıkıyor.
Cambridge Uluslararası Biyografi Merkezi'nin dünyada sosyal bilimler alanında sayılı bilim adamları arasında gösterdiği tarih profesörü Halil İnalcık, Osmanlı'nın kurulduğu fiziki coğrafyada yapmış olduğu saha çalışmaları ile tarih araştırmacıları ve meraklıları için çok önemli bir açılım sunuyor. Eser, akademik dille yazılmış 17 makale ve kendi konuşmasından aktarılmış son bölümden oluşuyor. İnalcık, ele aldığı konuları belgelere dayalı olarak okurlarına sunuyor. Eser, bu özelliğiyle diğer tarih kitaplarından ayrı bir yerde durur.
Kitaptaki ilk sekiz yazı, Osmanlı Devleti'nin kuruluşu sürecindeki gelişmeleri ela alıyor. Osmanlı öncesi Anadolu'da Türklerin Rumlarla ilişkileri, Çaka Bey'in Bizans İmparatorluğu ile olan mücadeleleri, Ertuğrul Gazi'nin faaliyetleri, Osman Gazi'nin İznik kuşatması ve Sakarya Seferi, Orhan Gazi döneminde Müslümanlık- Hristiyanlık tartışmaları; I. Murad, Çelebi Mehmed, İstanbul'un Fethi ve Fatih Sultan Mehmed, II. Osman, Kösem Sultan gibi tarihi kişiliklerin ön planda olduğu bir çalışmanın ürünü "Osmanlı Tarihinde Efsaneler ve Gerçekler" eseri…
Sonraki dört çalışma ise Osmanlı Sarayı'ndaki iktidar mücadelelerini konu alıyor. Son yazıda da İnalcık, Türk Tarih Kongrelerinin değerlendirmesini yapıyor.
Tarihte büyük Haçlı Seferleri'nin başlaması Süleymanşah, Çaka gibi önderler kumandasında Türkmenlerin genel saldırısıyla doğrudan ilişkilidir. Haçlılar Selçukluları İznik'ten çıkarıp İmparator Alexios'a teslim ettiler. Çaka'nın Batı Anadolu'yu alarak Bizans'ın geçim ambarını ele geçirmesini ve Konstantinopolis tehdidini tarihçiler Bizans için ciddi bir tehlike sayar. Tanınmış bizanstinist F.İ Uspenski, şu satırlarla bunu belirtir: "İmparator Alexios Komnenos'un durumu Bizans İmparatorluğu'nun son yıllarındaki durumu ile şehrin Osmanlı Türkleri tarafından kuşatılması durumu ile kıyaslanabilir."
Eser, Ertuğrul Gazi'nin hayat hikâyesini dört ayrı bölümde inceler. Ruhî Tarihi'nde Ertuğrul isimli ilk bölümde, Ertuğrul Gazi'nin babasının bilinenin aksine Süleyman Şah değil, Gündüz Alp olduğu belirtilir.İnalcık bunu Ruhi'nin rivayetini özetleyerek şöyle aktarıyor. "Sögüd nâm mevz'i kurbınde Saray adlu yirde Gündüz Alp fevt olup yirine oğlı Ertuğrul oturdı."
İkinci bölüm olan Düzeltmeler, Araştırılması Gereken Noktalar'da Ertuğrul Gazi'nin Geleneksel, Düsturname'de ve Âşıkpaşazade'de olmak üzere üç farklı soy kütüğünü inceleme fırsatı buluyoruz. "Osmanlı hanedanında hükümdarlık simgelerinde Batılılaşma çabası yeni mitolojilere yol açmıştı. Bu akım, sultanın heykelini yaptırma, Batı tarzı muhteşem saraylar inşa ettirme, Batı musiki ustalarını saraya çağırma şeklinde kendini göstermiştir. Sultan II. Abdülhamid, Avrupalı hükümdar ailelerin tarihî mezar anıtları tarzında, atalarının mezarlarını buldurup yaptırmaya büyük önem vermiştir."
