Arama
Osmanlı tarihçiliği hakkında bilinmesi gereken 22 detay
Osmanlı tarihçiliğinin başlangıcı, devletin kuruluş tarihine bakıldığında oldukça geç bir döneme rastlar. Devlet-i Aliyye'nin kuruluşuna dair bilgiler konusunda tarih kitaplarında da oldukça az bilgi bulunur. O dönemi aydınlatan en önemli eserlerin başında ise Bizans tarihçilerinin ve dönemin ünlü seyyahlarının kaleme aldığı kitaplar gelir. Peki, Osmanlı tarihine dair ilk eser ne zaman yazıldı? Osmanlı tarihçiliğinin özelliği nedir? Vakanüvis nedir? Şehname nedir? En ünlü Osmanlı tarihçileri kimlerdir? Bu soruların cevaplarını derledik.
Şehnâmeler genellikle Farsça şiir olarak yazılmakta ve minyatürlerle süslenmektedirler. İran'da yazılmış şehnamelerindeki minyatürler savaşları, saray hayatını, törenleri, yani gerçek hayatı yansıtmaktadır.
Farsça mensur olarak yazılanlar ve 16'ncı yüzyılın sonlarından itibaren Türkçe manzum ve mensur olarak kaleme alınmış şehnâmeler de vardır.
Fatih döneminde başarılı olamayan şehnamecilik, Kanuni devrinde resmi bir müessese haline gelmiş ve 16'ncı yüzyıl sonlarına kadar İran'dan gelen yazarlar bu görevi üstlenmişlerdir.
Bu devrin ilk şehnamecisi olan Arifî Fethullah Çelebi, Şehdî tarafından yarım bırakılan şehnâmeyi yeniden kaleme almıştır. Farsça olarak yazılan 60 bin beyitlik Şehnâme-i Âl-i Osmân beş cilttir.
Vakanüvis, "vaka yazan" manasına gelir. Bu tarihçiliğin özelliği hadiselerin yıl yıl anlatılmasıdır. Vakanüvis kelimesi ilk başta "vek'ayinüvis" olarak kullanılıyorken, sonradan "vakanüvis"e dönüşmüştür.
IV. Mehmed devrinin tarihini kaleme alan Abdurrahman Abdi Paşa, ilk vakanüvis olarak zikredilmekle beraber bu iddia kabul görmemiştir. 16'ncı yüzyılda "vekayinüvis" unvanı tarih yazıcıları için kullanılsa da vakanüvisliğin Divân-ı Hümâyûn'a bağlı devamlı bir memuriyet olarak ortaya çıkması Naimâ ile başladı.
Naimâ'dan sonra vakanüvis olan Şefik Mehmed Efendi kısa bir süre görev yaptı. 1714'te bu göreve tayin edilen Raşid'den itibaren de vakanüvislik devamlılık kazandı. İlk resmi vakanüvis olan Halepli Mustafa Naima, 18'inci yüzyılın başlarında bu göreve getirilmiş ve devletin görevlendirdiği bir tarihçi olarak 1592-1660 yılları arasının tarihini kaleme almıştı.
Vakanüvislik müessesi saltanatın ilgasına kadar devam etti. Ancak vakanüvis tarihleri 1592-1868 yılları arasında Osmanlı İmparatorluğu'nun tarihini ihtiva eder.
Osmanlı İmparatorluğu'nun yetiştirdiği en büyük tarihçi Ahmed Cevdet Paşa'dır. Cevdet Paşa, ilmiyede yükseldikten sonra uzun yıllar çeşitli bakanlıklarda ve valiliklerde görev yaptı. Mecelle'yi hazırlayarak Osmanlı hukukunun yenileşmesine damgasını vurdu.
Ahmed Cevdet Paşa, Nail Bey'in vefatından sonra 1855'te vakanüvisliğe getirildi. Ancak bu tayinden bir yıl önce Encümen-i Daniş'in kararıyla 1774-1826 yılları arasının tarihini yazmaya memur edilmişti.