Arama
Günlerin isimleri nereden geliyor?
Gündelik hayatta kullandığımız ve sıklıkla dilimizde olan gün isimleri hakkında hiç düşündünüz mü? Salı, Çarşamba veya Perşembe kelimeleri nereden gelmektedir? Hangi dillerden dilimize geçmiş ve Batı dilindeki karşılığında hangi mitolojik anlamları içerir? İşte gün isimleri hakkında ilginç bilgiler…
Pazar, günü birçok uygarlıkta haftanın ilk günü olarak sayılmış. Günümüzde ise halen bazı Batılı ülkelerde haftanın ilk günü olarak sayılmaya devam etmekte. İsminden de anlaşıldığı gibi "Pazar ve ertesi" kelimelerinin birleşimiyle oluşan kelime, Pazar gününün ertesi anlamında kullanılmış.
"Erte" sözcüğünün ise serüveni asırlar öncesine dayanmakta. Uygurca Budist metinlerinde erte, "gün" veya "gün doğumu" anlamına geldiği için yeni bir günün başlangıcıyla ilişkilendirilerek bu şekilde adlandırılmış.
1073 yılında Divan-i Lugati't Türk'te "éetelemek" sözcüğü "işe kalkmak" ile ilişkilendirilmiş aynı zamanda bu sözcük, eski Türkçede "sabah" olarak da kullanılmış.
Salı günü, Pazar gününün ilk gün sayılması nedeniyle bir tanımlaya tabi tutulmuş. Salı, "Üçüncü Gün" demektir. Normalde Salı, birçoğumuz için "ikinci gün" olsa da, aslen hafta Pazar ile başladığı için sözcük de buna göre anlam kazanmış.
Arapçada ise "Yevmü's-selāse" yani "üçüncü gün" olarak geçmiş. Salı, "selase" sözcüğünden dilimize girmiş.
Salı gününün aynı zamanda mitolojik bir anlamı da var. Salı gününün İngilizce karşılığı olan "Tuesday", aslen "Tiu's Day", yani "Tiu'nun Günü" olarak bilinmekte. Tiu, Nors Mitolojisi'ndeki Germen tanrılarından hukuk ve kahramanca kazanılmış zafer tanrısı Tır'den türetilmiş. Bu tanrı, İngiliz/Germen tanrılarından gök ve savaş tanrısı olan Tiu ya da Twia'dır. Tır, Eski İngilizcedir ve modern İngilizceye "Tue" olarak geçmiş.
Bunun haricinde kelime Orta İngilizcede "tiwesday" ya da "tewesday" olarak Eski İngilizcede ise "tiwesdæg" olarak geçmekte. İlginç bir şekilde, "Salı" sözcüğü Latincede "dies Martis" yani "Mars Günü" demektir. Mars, Romalı Savaş Tanrısı'dır. Antik Yunancada ise "hemera Areos", yani "Ares Günü" olarak geçmektedir. Ares, ise Yunan Savaş Tanrısı'dır. Görüldüğü gibi her medeniyetin mitolojik kahramanlarına göre gün isimleri de anlam kazanmış.
Çarşamba sözcüğünün etimolojisi de oldukça ilginç. İlk olarak 1303 yılındaki bir sözcük olan Codex Cumanicus'ta Farsça ve Türkçe karışımı bir dille "čaar sanbe" olarak geçmiş. Kelime anlamı "Dördüncü Gün"dür. Farçadaki "çaharşanba", yani "haftanın dördüncü günü" kalıbından dilimize geçmiş. İlginç bir şekilde Farsçada "şabba" ya da "şanba" aynı zamanda Cumartesi günüdür.
Eskiden birçok toplumda ise Çarşamba günü haftanın son günü olarak görülmüş. Dolayısıyla Çarşamba, Cumartesi'den sonraki 4. gün idi. "şamba" sözcüğü de, İbrani ve Aramicedeki "şabāt" sözcüğünden Farsçaya geçmiştir. Şabat, "dinlenme günü" olarak bilinmekte. Bu da oldukça mantıklı görünür çünkü Sevan Nişanyan'ın Çağdaş Türkçenin Etimolojisi sözlüğünde not ettiği üzere "yedi günlük hafta düzeni MÖ 6. yy'dan itibaren Yahudi toplumundan, ortak Arami kültürü vasıtasıyla, çevre kültürlere yayılmıştır."
Batı dilindeki karşılığında ise yine mitolojik bir alt yapı var. Çarşamba gününün İngilizce karşılığı olan "Wednesday", aslen "Woden's Day", yani "Woden'in Günü" olarak bilinmekte. Woden, Anglosakson ve Germen mitolojisindeki "Baş Tanrı"dır. Vahşi Av olarak bilinen olayın lideridir. Woden sözcüğünün kökeni olan "wod" sözcüğü "vahşice çılgın", "en" eki ise "liderlik" anlamına gelmektedir. Bir diğer deyişle Woden, "vahşice çılgın lider" demektir.