İslam'da fert ve aile haklarını koruyan miras hukuku
Allah, pek çok konuda olduğu gibi miras konusunda da insanlar arasında adaleti sağlayacak hukuku müminlere bildirmiştir. Hem Kur'an-ı Kerim'de hem hadislerde mirasa dair kurallar belirlenmiş; mülkün sahibinin Allah olduğu hatırlatılmış; Müslümanlar kul hakkı konusunda uyarılmıştır. Rabbimiz miras ile ilgili hükümlerin ardından ayette şöyle buyurmuştur: "İşte bu, Allah'ın koyduğu sınırlarıdır. Kim Allah'a ve Peygamberine itaat ederse, Allah onu, içinden ırmaklar akan, içinde ebedi kalacakları cennetlere sokar. İşte bu büyük başarıdır. Kim de Allah'a ve Peygamberine isyan eder ve onun koyduğu sınırları aşarsa, Allah onu ebedi kalacağı cehennem ateşine sokar. Onun için alçaltıcı bir azap vardır."
İslam'ın titizlikle üzerinde durduğu haklardan biri de mirastır. Dinimiz, hayatın her alanında olduğu gibi, miras paylaşımında da adaleti öngören ayrıntılı hükümler getirmiştir.
Kur'an-ı Kerim'de Nisa suresinin 7. ayetinde miras konusuna şöyle değinilmiştir:
"Anne babanın ve yakınların miras olarak bıraktıklarından erkeklere pay vardır; yine anne babanın ve akrabanın miras olarak bıraktıklarından kadınlara da pay vardır; azından çoğundan, belli pay."
Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed, bir hadis-i şerifinde de şöyle buyurmuştur:
"Her kim öldükten sonra geride mal bırakırsa, o mal mirasçılarınındır."
Fıkıh terimi olarak miras, ölen bir kimsenin mal varlığının akıbetini düzenleyen kuralların bütününü ifade eder.
Kur'an-ı Kerîm'de kalıcı mülk ve hâkimiyetin Allah'a ait olduğunu bildiren iki ayette* miras kelimesi geçer. Bu kökten türemiş isim ve fiiller ise hem sözlük anlamlarında hem de hukukî ilişki bakımından birçok ayette yer alır. Hadislerde de benzeri kullanımlara sıkça rastlanır.
*: Âl-i İmrân, 180; el-Hadîd, 10
Medine'ye hicretin ardından başta ana baba olmak üzere kadın erkek ayırımı yapılmaksızın akrabaya vasiyet etmenin gerekliliği ifade edilmiş; Müslümanlar ileride gelecek miras hükümlerine hazırlanmıştır.
Ardından akrabalık bağı bulunanların mirasçılık hususunda diğer mümin ve muhacirlerden önce geldiği açıklanmıştır.
📌 Mûrisin vefat etmiş olması: Hayatta olan bir kimsenin malına mirasçı olunamaz; ancak kendisinden uzun süre haber alınamayan ve dinden dönüp dârülharpte olan kişiler hakkında mahkemece vefat kararı verilmesi sonucu malları mirasçılarına paylaştırılabilir.
📌 Mûris öldüğü sırada mirasçının hayatta bulunması: Önce ölen sonra ölene mirasçı olamaz. Birlikte ölenler de birbirlerine mirasçı olamazlar. Anne karnındaki çocuğun (cenin) miras payı ayrılır; sağ doğması halinde mülkiyetini kazanır, ölü doğduğu takdirde miras onun yokluğuna göre yeniden hesaplanır.
📌 Miras engellerinin bulunmaması: Vârisin mûrisini öldürmesi mirasçılığa engel olmakla birlikte kasıt dışı öldürmelerin bu kapsamda sayılıp sayılmayacağı tartışmalıdır.
Buna göre ashâbü'l ferâiz olarak adlandırılan pay sahipleri karı, koca, baba, anne, kız, oğul kızı, öz kız kardeş, baba bir kız kardeş, anne bir erkek ve kız kardeşler, baba tarafından araya kadın girmeyen dedelerle anne ve baba tarafından ninelerdir.
Ashâbü'l ferâiz için tayin edilen en fazla pay 2/3, en az pay ise 1/8'dir. Diğer paylar 1/2, 1/3, 1/4 ve 1/6 şeklindedir. Bu gruptakilerin birlikte mirasçı oldukları kişilere göre değişen pay durumları "kırk hal" diye anılır.
