Arama
Modern hayattaki hızın edebiyata yansıması: Kısa öykü
Öykü, dünyanın en eski anlatım sanatlarından biridir. Kadim medeniyetlerden bu yana, insanlar birbirlerine öykü anlatmadan edememişlerdir. Yüzyılların imbiğinden süzülerek günümüze ulaşan kısa öykünün ise bir edebiyat türü olarak ortaya çıkması 19. yüzyıla rastlar. 20. yüzyıl sonlarında asıl formuna ulaşan kısa öykü, modernizmin edebiyata yansımasının en canlı örneklerindendir. Peki, hangi açılardan?
Modern öykü Avrupa'da Edgar Allan Poe ile başlarken bizde modern Türk öyküsünün ilk örnekleri Sami Paşazade Sezaî'nin 1892'de yayımladığı Küçük Şeyler adlı kitabıyla verildi. Sami Paşazade Sezai, kitabının başında aynı zamanda öyküye dair görüşlerini de aktardı. Bu görüşler ekseninde bakıldığında mukaddimede küçük şeylerin de öyküsünün yazılabileceğini söyleyerek Sezai, asrının çok önünde "modern" bir çıkış yaptı.
"Dünyada bir zerre yoktur ki güzel yazılmak şartıyla bir mevzu-i mühim addedilmesin. Âlem-i şemsin ahvalini tasvir etmekle bir hurdebînî böceğin kalbini teşrih eylemek edebiyatça müsavidir. En mufassal, en mükemmel kitaplarda bazı küçük şeylerin edebiyatça ehemmiyeti pek büyüktür."
Öyküdeki konu kısıtlamasını kaldıran Sezai, "güzel yazılmak şartıyla" en küçük şeylerin bile edebiyatta mühim bir yer tutacağını dile getirdi. Sezai, divan edebiyatında hikâye türünün yerine gelebilecek mesnevilerimizde, halk hikayelerinde ya da geleneksel hikayeciliğimizde olduğu gibi konu sınırlamalarından uzaklaşması gerektiğini düşündü. Eser pek çok açıdan Poe'nun sistemleştirdiği öykü türüne yaklaştı.
Ömer Seyfettin'in Türk hikayeciliğine yaptığı katkılar nelerdi?
Sami Paşazade Sezai'den sonra Ömer Seyfettin, Sait Faik Abasıyanık, Memduh Şevket Esendal, Refik Halit Karay, Sabahattin Ali, öykünün Türk edebiyatında bir edebî tür olarak yerleşmesinde yoğun emek sarf etmişler ve kısa öykünün yaygınlaşmasına zemin hazırlamışlardı.
Sait Faik'i iyi bir hikayeci yapan nelerdi?
Peki kısa öykü türü tam olarak ne anlama geliyordu? Öyküden ayrılan yönleri nelerdi?
Dünya edebiyatında "flash fiction" veya "short-short story" tanımlanan küçük-kısa öykü, Türk edebiyatında "küçürek öykü", "minimal öykü", "çok kısa öykü", "öykücük", kısa kısa öykü" olarak adlandırıldı. Prof. Dr. Ramazan Korkmaz, bu tanımlamalar için ayrıca yeni bir kelime türetmiş ve bu tür öyküleri "küçürek öykü" olarak adlandırmıştı.
Kısa öyküde farklı tanımlamalar ekseninde adlandırmalar ortaya atılmış olsa da bu türün az sözcük içermesinde görüş birliği sağlanıyordu. Kısa öykü tür olarak romandan ziyade anlam ve dil bakımından şiire daha yakındı.
Öykünün bu forma ulaşmasının altında başka sebepler de yatıyordu. Kısa öykünün hangi motivasyonlarla yazıldığı araştırmacıların da irdelediği konulardan biriydi. Modernizmin getirilerinden biri olan "hızlı" yaşam, uzun metinlere mesafeli yaklaşmaya da sebebiyet verdi. Pek çok farklı alanla çepeçevre kuşatılmış olan 20. yüzyıl insanının kimi zaman uzun romanlar, araştırma metinleri okumaya vakti yoktu. Ve dikkatlerinin dağıldığı büyük bir gerçekti.