Arama
İnsanlık belleğinin kaynakları: 'Mitolojik hayvanlar'
Mitoloji; insanlık tarihinin geçmiş deneyimlerini sakladığı karanlık labirentlerden bugüne ulaşan kahramanların, sıradan insanın, kralların, savaşçıların, tanrıların, ozanların, tarihçinin, iyinin ve kötünün başımız sıkıştığında bize yazacak yeni kaynaklar sunmak için hazır beklemesidir.
İnsanlığın varoluşundan itibaren insanların, hayvanlarla sürekli bir etkileşim içinde oldukları görülüyor. Eski devirlerde avcılık yaparak yaşamlarını sürdüren insanlar zamanla hayvanları ehlileştirerek bir bakıma kendilerine yardımcı yetiştirdiler. Hayvanlar, insanlık için besin kaynağı olması yanı sıra, yerleşik hayata geçtiklerinde tarlalarını sürmek için kullandıkları bir yardımcı, göçebe yaşamlarında yük taşıyıcı, savaşlarda binek olarak kullanılan bir araç oldu.
Mitoloji kavramı Türkler ile birlikte anıldığı zaman, Türklerin ne kadar eski bir millet olduğu ortaya çıkıyor. Dünyanın dört bir tarafına dağılan Türkler, göçebe yaşam tarzı ile birçok kültür ve medeniyet tanımış ve bunlarla etkileşime geçmişlerdir. Bu durum Türklerin diğer milletlerle olan kültür alışverişini de güçlendirdi.
Türklerin mitolojik hayvanlarına baktığımızda bu durum belirgin olarak ortaya çıkmaktadır. Türkler hayvanlara çok önem vermiş ve onları kutsamıştı. Özellikle kurdun Türkler için daha da ön plana çıktığı görülmektedir ki nitekim Türklerin bir dişi kurttan türediği yaygın bir efsane olmuştu.
Türkler binlerce yıllık mazisinde birçok hayvanı tanıdı. Zaman içerisinde değişiklik gösterse bile birçok hayvanı kutsal saymış, bazılarının kötülük getirdiğine inanmış ve bazı hayvanları ise aileden biri olarak görmüşlerdi. Günümüzde bile halen kutsal kabul edilen hayvanlar bulunmaktadır.
Arapça aslı hayevân olan kelime, diğer Sami dillerde de bulunan "hyy / hyv" (yaşamak, canlı olmak) kökünden gelen "canlı, diri" anlamında bir isim. "Hyy" kökünden gelmesi sebebiyle kelimenin aslı hayeyân iken telaffuz kolaylığı için ikinci "ya"nın "vav"a dönüştürülmesi sonucu hayevân biçimini aldı. Ancak Arapça konuşma dilinde ve Türkçe'de yaygınlıkla hayvan şeklinde söylendi. Hayevân Kur'an'da "hayat, yaşama" anlamında geçer (el-Ankebût 29/64). Kelimenin çoğulu hay(e)vânâttır.
Türkler dünya üzerinde eski tarihlerden beri varlığını sürdüren bir milletti. Bununla beraber günümüze getirdiği birikim Türk kültürünün zenginliğini bize gösteriyor. Bugünkü yazıda Türk milletinin dünyayı tanırken kutsallaştırdığı hayvanlar üzerinde duracağız.
Eski Türk mitolojisindeki en önemli hayvandır. Türkler, kendilerinin kurttan geldiğine ve seferlerde onlara yol gösterdiğine inanmışlardı. Kurt, devlet ve hükümdarlık gibi unsurların simgesi de oldu. Gök ve yer unsurlarıyla ilgili çeşitli anlamlar kazandı. Birçok Türk-Moğol kabilesi kurt ismini aldı. Avrupa Hunlarına "Kuzey Kurtları" denilmiştir.
6. ve 7. yüzyıllarda kurt-ata inancı önemli bir yer tutar. Taşlar üzerine kabartmalar yapılmış ve Göktürk hakanları, atalarına hürmet etmek için otağlarının önüne altın kurt başlı tuğ dikmişlerdir. Çin kaynaklarında yer, şahıs, kavim adı olarak Fu-li şeklinde geçiyor. Tabgaç hükümdarı T'ai-wu'nun lakabı Fu-li'dir.
Tabgaç ülkesinde kurt dağları, kurt nehirleri ve kurt dağına ait bir sunak bulunur. Kurt, Proto-Türklerde hiçbir zaman totem olmadı. Hun devrinde ata kültünün bir parçası haline gelmiş ve Türk Dünyası'nın çeşitli yerlerinde kaya ve mezar taşları üzerinde kurt motiflerine rastlanıldı. Ayrıca şaman elbisesi ya da malzemelerinde tanrı-kurt tasvirleri görülür.
Geyik, Türklerde kurttan sonraki en önemli hayvandır. Öyle ki Türklerde bir dönem geyik öldürmenin cezası ölüm olurdu.
Geyiğe yüklenen birçok anlam İslamiyet'ten sonra da sürdü.
Bolluk ve bereketin sembolüdür. Kimi zaman yol gösterici kimi zaman mübarek bir binek hayvanı olarak kabul edilir.
Geyiğin adı olan kiyik sözcüğü, genel olarak av hayvanlarını nitelendirmek içinde kullanılır. Bu durum ise, bu hayvanın oynadığı rol konusunda belirsizliğe yol açar. Arkeologlar, bir kurban hayvanı olarak geyiğin atın önceli olabileceğini belirtirler.