Edebiyat hakkında az bilinen terimler

Hem şiir hem de düzyazıda 'derviş' anlamına gelen bu sözcük, halk ozanlarının adının başına ya da sonuna gelerek onların mahlası olarak da kullanılmıştır. (Pir Sultan Abdal, Kaygusuz Abdal gibi...) Âşıkların, özellikle Anadolu'nun kimi yörelerinde Azerbaycan'a özgü bir ezgiyle okudukları koşma türü. Bir ülkenin insanlarına veya bir çevreye özgü söyleyiş özelliğidir. Ayrıca vurgu demektir. Bir görüntü, yaşantı veya davranışın daha iyi kavranmasını sağlamak için göz önünde simgelerle canlandırıp dile getirme. Soyut bir düşünceyi heykel ya da resim ile göstermek gibi. Örneğin; Harname, Hüsn ü Aşk, Mantıku't-Tayr alegorik eserlerdir. Şiir veya nesirde ahenk sağlamak için, söz başlarında veya ortalarında aynı ünsüzlerin veya aynı hecelerin tekrarlanması. Bir sözcükteki harfleri kullanarak başka bir sözcük kurmak. Ters anlamlı sözcükler. Sıcak-soğuk, iyi-kötü, acı-tatlı, kısa-uzun, gibi. Hecelerin uzunluk ve kısalık, kapalılık veya açıklık değerlerine göre, türlü ses kalıplarından oluşan divan şiiri nazım ölçüsü. Şiirde aynı ünlü harflerin tekrarlanmasıyla sağlanan uyumdur. Aynı aksanı veren ünlüyü ondan sonra veya önce gelen ünsüzü dikkate almadan her dizenin sonunda tekrarlama biçiminde yapılan uyak anlamındadır. Bir edebi eserin düzenlenmesinde, konuların ele alınıp işlenmesine göre ayrıldığı bölümlerden her biri. Divan edebiyatında yalın Türkçe ile yazılmış gazeller. Bunlara 'Türkî-i basit gazel' de denir. Düzgün ve yerinde söz söyleme sanatı. Sözün düzgün, açık, anlaşılır, güzel olmasını, söyleme nedeniyle, söylenene göre düzenlenmesini öğreten bir bilim dalıdır. Öz, güzel, lâtif, ince anlamlı, kolayca hatırlanan, yapısı sağlam dize ya da beyit. Dize için daha çok 'mısra-ı berceste' , beyit için de 'beyt-i berceste' tanımlamaları kullanılır. Genel anlamda bir şiirdeki en güzel dize ya da beyit de denebilir. Halk edebiyatında özel bir besteyle söylenen bir ezgi türü, türkü. Konusunu aşiret kavgalarından, kan davalarından, aşk maceralarından alır. Çoklukla Güney ve Orta Anadolu bölgelerinde söylenir. Afşar bozlağı, Urum bozlağı gibi türleri vardır. Anlamları ayrı, ama söylenişleri yazılışları ya da hem söylenişlerini hem de yazılışları benzer olan sözcüklerin bir arada kullanılması sanatı. Türk halk edebiyatında hece vezniyle söylenen şiirler. Türkü, destan, koçaklama, güzelleme, taşlama, nefes, koşma, tekerleme türlerinin hepsine deyiş adı verilir. 'Deme' sözcüğü de kullanılır. 'Deme' daha çok alevî şairlerin tarikatlarıyla ilgili konuları işleyen şiirlerine kendilerince verilen ad. Çoklukla mensur, bazen de manzum eserlerin başında yer alan, eserlerin yazılış nedenini açıklayan başlangıç kısmı. 'Önsöz, mukaddime, medhal, sözbaşı, başlarken, birkaç söz' gibi sözcükler de dibâce karşılığıdır. 'İki beyit' anlamındadır. Divan edebiyatındaki rubai türünü belirtmek için kullanılır. Çoban şiiri. Birkaç çobanın aşk, kır hayatının güzellikleri üzerine karşılıklı konuşmaları biçiminde yazılır. Latin edebiyatında gelişen bu şiir türü genellikle Batı edebiyatında görülür. Bir olaya dayandığı ve karşılıklı kişileri. Bir yapının özelliklerini belirten ve genellikle bir plaka üzerine binanın ön yüzüne iliştirilen yazıya bir kitabın, bir kitabı meydana getiren bölümlerin başına konan, o kitapta veya bölümdeki yazıları özetler mahiyette sözler, şiir parçaları, atasözleri, vecizeler. Kahramanlık konusunu işleyen uzun şiirler. Kelimenin aslı 'konuşma, nutuk, sohbet' anlamına gelen Yunanca epospoien'e dayanır. Toplumdaki düzensizlikleri alaylı anlatımla yeren bir oyun, halk komedisi. Ayrıca İran'ın güneybatısında yaşayan halk veya bu halkın soyundan olan kimse. Kasidelerle, başlangıçtan sonra asıl konuya geçmek için söylenen beyit. Beş mesneviden oluşan yapıtlar topluluğu. Ölçü gereği aruzda açık heceyi kapalı okuma. İnsan dışı varlıkları insan gibi konuşturma sanatı. Şarkı ve türkülerde tekrarlanan dize, nakarat. İslamiyet'in kabulünden önceki Türk edebiyatındaki aşk, doğa temalarını işleyen şiir türü. Şiir biçiminde oluşturulan bilmece. Gazel ya da kasidenin son beyti. Gazel ya da kasidenin ilk beyti. Bir kişinin ölümünden duyulan acıyı konu edinen divan şiiri nazım türü. Divan şiirinde on dizelik bentlerden oluşan nazım biçimi. Divan edebiyatında dörder dizelik bentlerle kurulan nazım biçimi. Nesirde seci, nazımda kafiye yerindeki sözcüğün yalnız vezin bakımından eşit olması. Divan edebiyatında her bendi yedi dizeden oluşan nazım biçimi. Divan şiirinde altı dizelik bentlerden oluşan nazım biçimi. Kasidede tasvir yapılan bölüm. Dilde yeni bir sözcük yaratmada tutulan yol. Doğrudan doğruya söylenmesi uygun olmayan bir olguyu, dümdüz anlatma ya da söyleme yerine dolaylı biçimde anlatma yolu. Arap harflerine göre bir harfi noktalı, bir harfi noktasız kelimeleri kullanarak şiir yazma. Anlatım söylenişleri kulakta ince, hafif, hoş etki bırakan sözcüklerin kullanılması. Sanatçı sevgi, şevkat, muhabbet, güzellik gibi konuları anlatırken sözcükleri de uygun düşecek şekilde ince sesle kurulanlardan seçer. Bu sözcükler 'kelima-ı rahika', taşıdıkları özellik de 'rikkat' diye adlandırılır. Divan edebiyatı söz sanatlarından. Bir düşünceyi daha güçlü hale getirmek için, söylenen sözden vazgeçer gibi davranılır. Espri, üzüntü, sevinç, dehşet, hayret durumlarında ifadeyi daha güçlü ve canlı kılmak için kullanılır. Vazgeçme, döngü halinde de yapılabilir. Yıllık demektir. İçinde gün ve ay bilgisi de bulunan, kimi konularda belirli bilgiler içeren kitap. Âşık edebiyatında nesir. Mensur karşılığı olarak da 'sayalı' kullanılır. Secili (müsecca) nesre ise 'ayaklı saya' adı verilir. Osmanlı İmparatorluğu döneminde bazı elçilerin gittikleri yabancı ülkeleri tanıtmak amacıyla o ülkelerde gördüklerini anlattıkları yapıtlara verilen ad. Çok kolay gibi görünen, ancak benzeri söylenmeye kalkışıldığı zaman güçlüğü anlaşılan, üstün nitelikli manzum söz. Divan edebiyatında sünnet, düğün, şenlik gibi olayları anlatan şiir şeklinde oluşturulan yapıt. Meddah, orta oyunu, Karagöz, tiyatro gibi seyirlik sanatlar. Bir yazıda, sözü okuyucunun tahmin edemeyeceği biçimde bitirme sanatı. Bre, Hey gibi ifadeleri içeren, beste ile söylenen âşık edebiyatı nazım şekli. Amacı seyirciyi güldürmek olan, kaba nüktelerle örülmüş, şarkılı-müzikli güldürü. Aruzda, vezin gereği, kapalı heceyi acık okuma.

Edebiyat hakkında az bilinen terimler

Başkentin geçmişten günümüze köprüleri: “Ankara Müzeleri”

KKTC Bahar Esintileri Sanat Derneği Korosu Bakü'de konser verdi

PODCAST l Göbekli Tepe neden bu kadar önemli?

Kırım'ın işgal kronolojisi

21. yüzyılda Kulluk Sanatı

Atomik Alışkanlıklar'dan alıntılar

İslam’dan edebiyata kadar en özgün konuların podcastleri

Filistinlilerin katili: Ariel Şaron

Doğu Türkistan'da neler oluyor?

Kendi isteğimiz ile kaldığımız hapishane: Konfor alanı

Bir ihanet kültürü: Yahudilik

PODCAST I Fergana Vadisi niçin önemli?

İslâmcılık siyaseti bitti mi, yeni mi başlıyor? -3

Kolombiya Cumhurbaşkanı Petro: "Sayın Netanyahu, tarihe soykırımcı olarak geçeceksiniz"

İslâmcılık siyaseti bitti mi, yeni mi başlıyor? -2-

Gönül frekansında buluşanlar

Sevgi ve kardeşliğe dayalı toplum

Mehmet Akif Ersoy'un ahlak anlayışının temelleri

Sahabenin ümmete örnekliği

İslam sanatında zirve: Selçuklu çinileri

Modern bir illüzyon: Bilgi çağı

Atomik Alışkanlıklar'dan alıntılar

Doğu Türkistan'da neler oluyor?

Çocuklara kitap tavsiye etmek

80 yıldır dinmeyen acı: Kırım Tatar Sürgünü

Kâğıda dâir - 2

Arama

Edebiyat hakkında az bilinen terimler