Türk lehçelerinde selamlaşma - I
Türk gelenek ve göreneklerinde belli başlı, değişmez manevi kültür ögeleri bulunur. "Herhangi bir yerde karşılaştığımız tanıdıklarımıza hal ve hatırlarını sormak" bunlardan sadece biridir. Zamanla selamlaşma kalıpları değişse de kullanılan sözcüklerin mahiyeti değişmez. İşte, geçmişten günümüze Türk lehçelerinde selamlaşma ifadeleri...
ESKİ TÜRKÇE
Nasılsın? - Boy kim?
🔹 Türkçe, dünya üzerinde var olan Türk topluluklarını birleştiren bir dildir. Kuzeyden güneye, doğudan batıya kadar tüm Türklerin temsildir. Bunun kanıtı olarak Türk lehçelerinde bulunan birçok kelimeyi örnek gösterebiliriz. Evvela günlük konuşma dilinde yer alan "nasılsın?" gibi konuşma kalıplarından başlayabiliriz.
🔹 Kaşgarlı Mahmud'un Divanü Lügati't Türk adlı eserinde "nasılsın?" kelimesini "boy kim?" ifadesi karşılamaktadır. Kaşgarlı Mahmud eserinde bu konuyla alakalı şu ifadelerde bulunur:
🔹 "Birbirini tanımayan iki adam karşılaştıkları zaman biri diğerini selamlar ve -Hısımların boyun kavmin kimlerdir?- anlamına gelecek biçimde -boy kim- diye sorar."
AZERBAYCAN TÜRKÇESİ
Nasılsın? - Yahşısan?
🔹 Güneybatı Türk lehçeleri grubunundaki Azerbaycan Türkçesinde "nasılsın?" ifadesini, "yahşısan?" karşılamaktadır. Yahşı sözcüğü Eski Türkçe bir kelime olan yakşığ sözcüğünden türemiştir ve yakışmak fiilinden gelmektedir.
➡ Sen yahşısan yahşıyla gez.
➡ Sen güzelsin, güzel ile gez.
Hüseyin Mayıl - Azerbaycan Türkü şair
TÜRKMEN TÜRKÇESİ
Nasılsın? - Yagdaylarınız nähili?
🔹 Güneybatı yani Oğuz grubunun en önemli temsilcilerinden biri olan Türkmen Türkçesi her ne kadar Eski Türkçe kelimeleri bünyesinde barındırsa da diğer lehçelerine göre farklı sözcükleri de bulunur.
🔹 Örneğin lehçelerin genelinde "nasılsın?" ifadesini karşılamak için kullanılan belli kelimeler vardır. Fakat Türkmen Türkçesinde bunu "yagdaylarınız nahili?" ifadesi karşılamaktadır.
↪ Yagday; durum, vaziyet anlamlarına gelmektedir. "Nahili" ise nasıl manasındadır.
- Yagdaylarınız nahili?
- Gowy, sag boluň
- Nasılsınız?
- İyiyim, sağ olun.
UYGUR TÜRKÇESİ
Nasılsın? - Yaxşimusiz?
🔹 Güneybatı Türk lehçelerinden sonra sıra Güneydoğu Türk lehçelerine gelir. Bu grubun Özbek ve Uygur Türkçesi olmak üzere iki temsilcisi bulunmaktadır.
🔹 Genel manada lehçelerde "iyi, güzel" manasına gelen "yahşi" sözcüğü kullanılır. Bu, Türk dilinin en eskicil ortak kelimesidir. Uygur Türkçesinde bu sözcük "nasılsınız?" ifadesini karşılamak adına "yahşimusiz?" şeklinde kullanılır.
↪ "Ehwalingiz qandaq?" ifadesi de yine "nasılsınız?" ifadesini karşılamaktadır.
- Ana, men keldim. Yahşimusiz?
- Anne ben geldim. İyi misiniz?
ÖZBEK TÜRKÇESİ
Nasılsın? - Hoş salatmisiz?
🔹 Güneybatı yani Karluk grubunda yer alan bir diğer lehçe, Özbek Türkçesidir. Bu lehçede "nasılsın?" sözcüğünü "hoş salamatmisiz?" ve "qalaysiz?" ifadeleri karşılar.
🔹 Zaman içinde Türk lehçeleri Arap dilinden de etkilenmiştir. Örneğin Arapça kökenli "salamat" yani selamet "esen, iyi, mutlu olma durumları" manasına gelmektedir.
- Salom do'stim, qalaysiz?
- Selam dostum, nasılsın?
