Siyonizmin başkenti Tel Aviv nasıl kuruldu?
Bugün işgalci İsrail'in teknoloji ve finans merkezi olarak kabul edilen Tel Aviv şehrinin temelleri 1909 yılında bir grup Yahudi tarafından atıldı. Derinlemesine incelendiğinde ise bu kuruluş hikayesini 1789 Fransız İhtilali'ne kadar götürmek mümkün... İşte, siyonizmin başkenti Tel Aviv'in kuruluşu...
➡ 19. yüzyılın sonlarında ortaya çıkan Siyonizm siyasi hareketi, Yahudilerin Filistin'e göç ederek yerleşmesini hedefledi. Bu amaç doğrultusunda yapılan çalışmaların, teorik temellendirmelerinin yapılmasının ardından Theodor Herzl önderliğinde 1897 yılında İsviçre'nin Basel kentinde hareket, kurumsallaştı. Ahd-i Atik'te krallığın merkezi ilan edilen Kudüs şehri için kullanılan Siyon ifadesi, bu harekete ismini verdi. Siyonizm ismi ilk olarak, milliyetçi Yahudi öğrenci hareketinin kurucusu olan Nathan Birnbaum tarafından kullanıldı.
Theodor Herzl: Siyonizm siyasi hareketinin kurucusu.
Siyonizm: Filistin'de bağımsız bir Yahudi devleti kurmayı amaçlayan ve Yahudi milliyetçiliğini savunan akım.
Ahd-i Atik: Hıristiyanlar tarafından Yahudilerin kutsal kitabına verilen isim.
➡ Yahudilerin Filistin'de bağımsız bir devlet kurması motivasyonunun Fransız İhtilali ile tetiklendiğini söylemek yanlış olmaz. Dolayısıyla Tel Aviv'in kuruluşunu anlatırken, Fransız İhtilali'ne değinmek gerekir. 18. yüzyılın son çeyreğinde ortaya çıkan Fransız İhtilali, başta Avrupa olmak üzere tüm dünyada çeşitli reformlara yol açtı. Kişinin dinine, diline, ırkına bakılmaksızın mahkemede her vatandaşın eşit sayılması gibi azınlıklara siyasi ve idari anlamda birçok hak tanındı. Bu bağlamda Yahudiler de ikamet ettikleri bölgelerde elde ettikleri yeni hak ve özgürlükler ile yaşamlarını devam ettirdi, bulundukları toplumlara uyum sağladı.
➡ Ancak madalyonun diğer yüzünde milliyetçilik akımı vardı. Bu akım etkisiyle azınlık konumundaki hemen her toplum ayaklanma ve isyan başlatmış, bağımsızlıklarını kazanmayı hedeflemişlerdi. Bir araya gelerek bağımsız bir şekilde yaşama motivasyonuyla beslenen Yahudi milliyetçiliği de böylece baş göstermiş oldu.
➡ 19. yüzyılın başlarında bilhassa Doğu Avrupa ve Rusya'da düşmanlığa varan ciddi bir Yahudi karşıtlığı görüldü. Fransız İhtilali'nin tetiklediği Yahudi milliyetçiliğinin yanı sıra, baskı ve çatışmalar da Yahudileri devlet kurma fikrine itti. Bağımsız devlet kurma fikrine yönelik olarak siyon severler anlamına gelen Hibbat Siyon grubu kuruldu. Yahudilerin Filistin'e yerleşmesi amacı etrafında şekillenen grubun siyonizme ön ayak olduğunu söylemek mümkündür.
Hibbat Siyon, henüz Siyonizm kurulmamışken dağınık halde bulunan Yahudilerin baskıdan kaçmak için özellikle Batı'ya ve Amerika'ya göçlerini sağladı. Bu göçler daha sonra sistemli bir şekilde gerçekleşen aliyahlar için örnek hükmündedir.
Aliyah: Yahudilerin 1882-1938 yılları arasında Filistin'e yaptıkları göçlere verilen isim.
➡ 1890'lı yıllara gelindiğinde Hibbat Siyon grubu, Avrupa ve gerek duyduğu daha birçok ülkede çalışmalarına yoğunluk kazandırdı. Filistin'de kurulması planlanan Yahudi devleti fikri, Yahudiler arasında iyiden iyiye benimsendi ve yaygınlaştı.
➡ Bu zaman diliminde siyonizmin kurucusu olarak bilinen Theodor Herzl adı da duyulmaya başladı. Herzl, zaten var olan bir fikri ele aldı ve sistematiğini kurdu. İlerleyen yıllarda Yahudi Devleti isimli bir kitap yazdı. Böylece Siyonizm siyasi hareketinin kuruluşunda bir adım daha atıldı ancak hareket henüz teşkilatlanmamıştı.
➡ Siyonist Hareketinin teşkilatlanması 1897 yılında, 29-31 Ağustos tarihleri arasında İsviçre'de düzenlenen 1. Siyonist Kongresi'nde gerçekleşti. Siyonizm artık Dünya Siyonist Teşkilatı adı altında çalışmalarına devam edecekti. Bu kongrenin önemine Herzl, şu şekilde dikkat çekti;
"Ben Basel'de Yahudi devletini tesis ettim. Bunu bugün yüksek sesle söylesem bütün dünyada bir kahkaha tufanı kopar. Fakat bundan beş sene, belki elli sene sonra muhakkak herkes bunun böyle olduğunu anlayacaktır." (Vital, The Origins of Zionism, s. 396)
