Üsküdar'da Kösem Sultan'ın emaneti: Çinili Külliye
İstanbul deyince akıllara mavi ve mavinin tonlar gelir şüphesiz. Bu şehrin yapıları da deniz kadar özdeşleşmiştir bizimle. Onlardan biri, bânîsi Valide Kösem Sultan olan "Çinili Külliye". Üsküdar'ın gözde semtlerinden birine de adını veren bu kompleks; büsbütün tarihi, medresesi, avlusu, çeşmesi, sıbyan mektebiyle önümüzde büyük bir örnek olarak duruyor. İşte, Üsküdar'daki Kösem Sultan'ın emaneti Çinili Külliye'ye dair bilmeniz gerekenler...
◾ İslamî dönemlerde yaygın olan külliyeler; imâret, kompleks olarak anılıyor. Bu yapılarda olmazsa olmaz yapılar var elbette. Bunlar; cami, türbe, çeşme, hamam ve mescid.
◾ Bazen bunların hepsi aynı külliyede olurken bazen daha azı veyahut daha fazlası da olabilmekte. Külliyelerin en erken tarihli örneklerini biz Artuklular döneminde görüyoruz. Ardından külliye geleneğini Selçuklular ve Osmanlılar devam ettirmiştir.
ÇİNİLİ KÜLLİYE
◾ Külliyeler; devlet yönetiminde yer alan kişiler, eşleri ve çocukları tarafından yapılabilmekte. Bunun en güzel örneği ise Üsküdar'ın Çinili semtinde yer alıyor. Çinili Külliye'nin hassa başmimarı Kasım Ağa.
◾ Murat Reis Mahallesi'nde konumlanan Külliye; cami, medrese, sebil, çifte hamam, sıbyan mektebi ve çeşmeden oluşuyor. Külliyenin kitabesinde yer alan bilgilere göre 1640 yılında Vâlide Kösem Sultan tarafından inşa ettirildiği anlaşılıyor.
ÇİNİLİ CAMİİ
◾ Külliyede ön plana çıkan Çinili Camii; kare planlı ve tek kubbeli ve tek minarelidir. Dışarıdan bakıldığında yapıldığı dönemdeki o ihtişamı yansıtmıyor gibi düşünülebilir ancak bu, sadelikte gizli bir zarafet örneğidir.
◾ Evliya Çelebi'nin aktardıklarına göre Vâlide Kösem Sultan'ın isteği ile sonradan eklenen ahşap kadınlar mahfili bulunuyor. Caminin iç kısmında, mihrap dahil zeminden başlanarak üst pencerelere dek çiniyle kaplandığı görülüyor.
ÇİNİYLE BEZELİ CAMİ İÇİ
◾ Çinili Külliye'nin diğer yapılarının içini tam olarak bilmesek de camiye baktığımızda neden "Çinili" adının verildiğini anlayabiliyoruz. Kütahya işi olduğu belli olan çinilerde; mavi, firuze ve yeşil renk hakim.
◾ Desen olarak ise firuze, şakayık, lale ve sümbüllerden oluşan camideki çiniler; Türk çini sanatının son örneklerini teşkil etmesi bakımından önemli kabul ediliyor.
ÇİNİLİ MEDRESE
◾ Medrese, Çinili Camii'nin avlusunda bulunuyor. Caminin ana girişinden girildiğinde sol tarafta kalan yapı, L şeklinde sıralanan hücrelerden oluşuyor. Camide olduğu gibi bu yapıya da yüksekçe bir merdivenle ulaşılmakta.
◾ Bu medreseler günümüzde Çinili Camii ile bağlantılı olarak "Çinili Sanat Atölyeleri" olarak işlev görüyor. Aslında geçmişte üstlendiği görevin devamı niteliğinde diyebiliriz.
