Osmanlı'da Ramazan ayı yaklaştığında ne gibi tedbirler alınırdı?

Tenbihname, Arapça 'uyandırma, uyarma ve uyarı' anlamlarına gelen "tenbih" kelimesi ve Farsça 'mektup, kitap, mecmua' anlamlarına gelen "name" kelimelerinin bir araya gelmesinden oluşur. Devletin özel ve önemli günlerde aldığı birtakım önlem ve tedbirleri, ikazları içeren genelgelerdir.

Osmanlı'da Ramazan ayı yaklaştığında ilk önce devlet hazırlıklara başlar, bütün devlet daireleri kendilerine düşen işleri yerine getirmek için koştururlardı. İmparatorluğun başkentinde Ramazan ayında yaşanacak bir sıkıntı aynı zamanda halife de olan Osmanlı padişahının otoritesini zedeleyebileceği için her şeye dikkat edilirdi. Ramazan geldiğinde en başta padişah bizzat yazdığı emirlerle, yani hatt-ı hümâyunlarıyla yapılması gerekenler konusunda sadrazama emir verirdi. Bu emirler Şaban ayının sonlarında "Ramazan Tenbihnamesi" adı altında yayınlatılarak halkın dinî ve ahlâkî davranışlarına dikkat etmeleri hususunda uyarılması sağlanırdı.

Tenbihnâmelerde, halkın Ramazan ayında dini emirlere daha sıkı sarılıp, ibadetlerle meşgul olmaları ve edepli olmaları istenirdi.

Osmanlı'da, Hicri takvime göre ayların başlangıcı yeni ayın görülmesiyle başladığından, Ramazan veya bayramlar da "Rü'yet-i Hilal'le", yani hilalin görülmesiyle başlardı. Hilal görülemezse, durum karışırdı. Böyle bir durumda devletin ilan ettiği günde Ramazan başlardı. Ramazan ayının başlaması ile birlikte tüm cami ve mescitler, özellikle de minareler aydınlatılırdı.

Tenbihnâmelerde, beş vakit farz namazın camilerde cemaatle kılınması, mazereti olmayanlar hariç bütün Müslümanların oruç tutması, görevli olanlar hariç herkesin yatsı namazına camilere gitmesi, teravih vaktinde berber, tütüncü ve diğer dükkânlarda oturanların cezalandırılacakları gibi emirlerin aynı sıra uyarılar da yer alırdı. Örneğin; gayrimüslimlerin gündüzleri herkese açık mekânlarda yemek yememeleri, su, sigara vesaire içmemeleri de bu tenbihnamelerin maddeleri arasındaydı.

Bunların yanı sıra esnafın Ramazan ayından istifade ederek fiyatları yükseltmeye kalkışmasını önlemek için özel bir tedbir alınarak, yiyecek, içecek veya giyim, yakacak gibi ihtiyaç maddelerinin fiyatları bir bir belirlenir, bu fiyatlar listelenerek Şaban ayının son günlerinde ilân edilirdi.

Mesai saatlerinin de Ramazan'a göre ayarlanması istenirdi, böylece Ramazan boyunca devlet memurlarının mesai saatleri Ramazan'a göre yani iftar ve namaz vakti göz önüne alınarak ayarlama yapılır, toplu taşıma araçları ona göre hareket ederdi.

İkinci Mahmud döneminden itibaren Ramazan Tenbihnâmeleri Osmanlı Devleti'nin resmi gazetesi olan Takvim-i Vekayi'de ilân edilip ayrıca broşür olarak bastırılarak halka dağıtılırdı. Konuyla ilgili duyurular ise imam ve vaizler tarafından camilerde; bekçiler ve tellallar tarafından mahallelerde; işletmeciler tarafından da hanlarda yapılırdı.