Osmanlı'nın ihtişamlı Ramazan geleneği; Kadir alayları
Üç kıtaya yayılan Osmanlı İmparatorluğu'nda, on bir ayın sultanı Ramazan her zaman önemli bir yere sahipti. Bu ayla birlikte adeta Müslüman topraklara huzur yağardı. Ramazan'ın içerisindeki bin aydan daha hayırlı Kadir Gecesi özel olarak ihya edilirdi. İstanbul halkı geceyi, şehirdeki başta selatin camileri olmak üzere, cami ve mescitlerde ibadetle geçirmeye ihtimam gösterirdi. Bu gecenin en ihtişamlı geleneklerinden biri ise Kadir alaylarıydı. Peki, Kadir alayları neydi?
İslam'da Müslümanların, günahlarından arınma maksadıyla Allah'a yöneldikleri, oluşan manevi iklim vesilesiyle merhametin, kulluğun, yardımlaşmanın ve dayanışmanın ziyadesiyle arttığı bazı özel gün ve geceler vardır. Halk arasında "üç aylar" olarak bilinen Recep, Şaban ve Ramazan ayları içerisinde idrak ettiğimiz Regaip, Miraç, Berat ve Kadir Geceleri ile Efendimizin doğum günü olan rebiulevvelin on ikinci gecesi bu özel zamanlardandır.
Mübarek gün ve gecelerin kutlanmasına çok eski dönemlerde başlandı. Türklerin Selçuklular döneminden bu yana mübarek gün ve geceleri kutladıkları bilinir. Osmanlı'da kandil kutlamalarının ise ilk başlama zamanı net olarak bilinmemekle birlikte II. Selim döneminde, camilerin aydınlatılıp minarelerde kandillerin yakıldığı bilgisi hakimdir. Osmanlı padişahı II. Selim döneminde camiler aydınlatılıp minarelerde kandiller yakılarak kutlandığı için bu gecelere kandil geceleri denilmiştir. Bunlar Mevlid, Regaib, Mi'rac, Berat ve Kadir geceleridir. Bazan Arapça "leyl" (gece) kelimesi eklenerek leyle-i Kadr, leyle-i Berât şeklinde de kullanılır.
Kadir Gecesi, İslam güneşinin, Kuran meş'alesinin dünyayı aydınlatmaya başladığı mübarek bir gecedir. Ramazan ayının son on gününde gizli olan bu mübarek gecenin zamanı kesin olarak bildirilmemiştir. Bu değerli gecenin ne zaman olduğu konusunda kırkın üzerinde görüş vardır. İbn-i Abbas'tan rivayet edilen bir hadis "O Kadir Gecesi'ni Ramazan'ın sonlarındaki on gecede, geriye kalan dokuzuncu gecesinde, geriye kalan yedinci gecesinde, geriye kalan beşinci gecesinde arayınız." şeklindedir.
"Biz onu (Kur'ân) Kadir gecesinde indirdik. Kadir gecesinin ne olduğunu sen nereden bileceksin? Kadir gecesi bin aydan daha hayırlıdır. Melekler ve Ruh (Cebrail veya Ruh adındaki melek) o gece Rablerinin izniyle, her iş için inerler. O gece, tanyeri ağarıncaya kadar süren bir selâmettir."
Kadir Suresi, 1-5. ayetler
Kur'an-ı Kerim'in indirilmeye başlandığı bu gecenin adını taşıyan bir sure bulunur. Kadir Suresi'nde yüce Allah, Kur'an'ın bu gecede indirildiğini ve sözü edilen gecenin bin aydan daha hayırlı olduğu buyurur.
"Bin aydan daha hayırlıdır Kadir Gecesi", "O gece Rablerinin izniyle Ruh ve melekler her türlü iş için iner de iner", "Artık O gece bir esenliktir gider… Tâ tan ağarana kadar" ayetleriyle Kadir Gecesi'nin kutsiyeti kesinleştirildi. Bu gece Müslümanlar tarafından büyük bir ehemmiyet göstererek ihya edilir.
Yaygın inanışa göre Ramazan'ın 27'nci gecesinde karşılanan Kadir Gecesi hakkında bir başka hadiste Hz. Peygamber "O, Ramazan'ın tümünde aranmalıdır." (Ebu Davut; Ebvâbu Şehri Ramazan: 321) şeklinde belirtilir.
