Müslüman alimlerin ilaç yapımı ile ilgili çalışmaları
Tarihte ilaç yapımının İslam uygarlığında Müslüman alimler tarafından gerçekleştirildiğini biliyor musunuz? İlk eczane, 9. yüzyılda Bağdat'ta kurulmuş; bu ilaçların ağırlık, saflık ve bozulup bozulmadığına dair denetim için "muhtesib" adı verilen memurlar görevlendirilmişti. Müslüman alimler, eczacılığı her geçen gün biraz daha geliştirmişler ve pek çok yazılı eseri literatüre kazandırmışlardı.
9'uncu yüzyılın başında kendi eczanelerini işleten eczacılar karmaşık ilaçları hazırlama ve saklama gibi babadan oğula aktarılan birtakım bilgi ve becerilere sahipti.
Genellikle pazarlarda faaliyet gösteren bu aile müesseseleri periyodik olarak, özellikle de 12'inci ve 13'üncü yüzyıllarda, muhtesib adı verilen resmi memur ve muavinleri tarafından denetleniyordu.
Tüm eczacılar "Sıhhat ve Emniyet Amiri" tarafından yapılan ayrıntılı teftişlere tabi olup, ilaçlara başka madde karıştıranlar ibret için halk önünde cezaya çarptırılmaktaydı.
Eczaneler yalnızca pazarlarda bulunmazdı. Modern hastane ve kliniklerde olduğu gibi, bundan bin yıl önceki hastanelerde de basit laboratuvarı andıran ilaç hazırlama ve dağıtma birimleri bulunurdu.
9'uncu yüzyılda, pratik yanı oldukça gelişen eczacılık bilimi, bugün isimlerini sıklıkla zikrettiğimiz Müslüman âlimler tarafından destekleniyordu.
Hastalıklar için çok çeşitli ilaç ve çareleri ilk kez açıklayan Sebur bin Sehl, kimyasal bileşiklerin tıpta kullanımını teşvik eden Râzî, 700 kadar müstahzar ile bunların özelliklerini, etki mekanizmalarını ve endikasyonlarını açıklayan İbn Sînâ ve doğru ilaç dozajını belirleyip uygulayarak tıbbi formüllerin temelini atan Kindî gibi bilim insanlarınca destekleniyordu.
Aynı zamanda Biruni, eczanenin rolünü ve eczacının görev ve sorumluluklarını ana hatlarıyla açıklıyordu. Alanında etkili olan diğer âlimler arasında, süblimleştirme ve damıtma yoluyla ilaç hazırlanmasının öncülüğünü yapan İspanyalı Zehrâvî yer alır.
Bu gelişmeler sayesinde çok farklı çeşitlerde yeni ilaç üretmek mümkün olmuştu. Vücut içi dikişlerde kedi bağırsağı kullanan Zehrâvî, bir adım ileri giderek bağırsak keselerinin içinde eriyen ilaçlar hazırladı.
Zehrâvî'nin Liber Servitoris adıyla Latinceye tercüme edilen Et Tasnif adlı eseri, okuyucuya "bitkisel ilaç" hazırlama ve bunları birleştirerek karmaşık ilaçlar elde etme konusunda bilgiler verir.
Zehrâvî aynı zamanda mürdesenk (kurşun monoksit), beyaz kurşun, kurşun sülfit (yanmış kurşun), yanmış bakır, kadmia, markazit (demir sülfit), sarı arsenik ve kireç gibi maddelerin ve çok sayıda vitriol ve tuzun nasıl hazırlanacağını anlatır.
