Arama
İslam uygarlığı ile mükemmel forma ulaşan kubbe mimarisi
Kemerin üç boyutlu uyarlaması olan kubbe, Müslüman mimarisinde iki temel sembolik anlama sahipti: gök kubbenin yanı sıra, müminlerin maddi ve manevi varlığını kuşatan ilahi kudreti de temsil ediyordu. Ayrıca orta sahn veya mihrap gibi belirli alanları vurgularken, binanın içini aydınlatmak gibi pratik işlevlere de sahipti. Altın çağını İslam uygarlığında yaşayan ve mükemmel forma ulaşan kubbe mimarisi hakkında bilinmeyenleri sizler için derledik.
Kubbe yapımının gelişiminde, kare şeklindeki bir alanın bombeli ve kemerli bir yapıya nasıl dönüştürüleceği sorusunun cevaplanması gerekiyordu.
Bu sorunu Müslümanlardan çok önce çözen Bizanslılar ve İranlılar, bingili kubbe (pandantif) kullanıyordu.
Yani kubbe için ihtiyaç duyulan daire veya elips şeklindeki kesintisiz tabanı, üçgen şeklindeki küre parçalarını köşelere yerleştirmek suretiyle elde ediyorlardı. Kubbenin ağırlığı bu pandantifler sayesinde dört köşede toplanıyor ve bu noktalara denk gelen dört ayakla destekleniyordu.
Bu yaklaşımı bir süre sonra kullanan Müslümanlar, ödünç aldıkları tüm fikirlerde olduğu gibi pandantifi de geliştirerek mükemmelleştirdiler.
Ancak sonunda pandantif yerine, kemerleri köşelere atarak küçük nişler oluşturan tonozbingi (tromp) kullanmayı tercih edeceklerdi.
Tonozbingi kullanımı sayesinde etkileyici mukarnas tromplar ya da mukarnas adıyla bilinen ve kubbelerin iç kısmını süsleyen tonozlar inşa ettiler.
En yaygın kubbe formu, en eski ve en yaygın olan yarım dairesel kubbedir.
Ebadı küçük olan ilk kubbeler, Kayrevan (670-675) camileriyle ve Şam (705-707) ve Kurtuba'daki (756-796) Emevi camileri gibi mihrabın önündeki transept karesinin üzerine inşa ediliyordu.
Yüzyıllar geçtikçe sayısı ve büyüklüğü artan kubbeler, sonradan ortada kullanılmaya başladı; kimi zaman türbelerde olduğu gibi çatının tamamını kapsayacak şekilde inşa edildi.
Kubbe, Osmanlılar döneminde mabedin tamamını kaplayacak kadar büyütülecek, etrafı, tıpkı Süleymaniye Camii'nde olduğu gibi, küçük kubbelerle donatılacaktı.
Geleneksel olarak, kubbe yapımında harç, çakıl ve moloz karışımı kullanılıyordu. Bu malzemeler, kuruyuncaya kadar harcı tutan ahşap kalıplara dökülüyordu.
Bu tekniğin dezavantajlarından biri, çok fazla ahşap gerektirmesi ve kurak bölgelerde kerestenin kolay bulunmamasıydı. Ayrıca, kalıpların binanın başka bölümlerinde kullanılabilmesi için önce bu kısmın kuruması gerekiyordu; bu sebeple bu teknikle bina yapımı oldukça uzun sürmekteydi.