Büyük Selçuklu Devleti nasıl kuruldu? Büyük Selçuklu'nun tarih sahnesine çıkışı...
Selçuklu tarihi, 961 yılında Selçuk Bey'in Cend şehrine girişinden 1308 yılına kadar uzanan dönemi kapsar. 1040 yılında kadar bir doğu devleti olan Türkler bu tarihten sonra farklılaşarak yeni bir zihniyet ile batıya yerleşti. Selçuklu, düzenlediği gazalarla dünyayı dize getirdi. Bu uzun dönem hakkında genel hatlarıyla bilgi sahibi olmanız açısından Büyük Selçuklu Devleti'nin tarih sahnesine çıkış serüvenini sizler için derledik.
Selçuklu dönemi 961 yılında Selçuk Bey'in Cend şehrine girişinden Türkiye Selçuklu Devleti'nin yıkılışı olan 1308 yılına kadar ki dönemi kapsar.
📌 Selçuk, Oğuz'un Kınık boyunun beyidir. Babası ise Dukak'tır.
📌 Hazar Denizi ve Aral Gölü'nün arasındaki bölgede Oğuz Yabgu Devleti vardı. İşleyişi hakkında bilgi bulunmasa da Selçuk Bey'in babası Dukak'ın burada önemli bir subaşı olduğu bilinir. Devlet içerisinde çok güçlü olduğundan dolayı "Temür-Yalığ" (demir yaylı) lakabıyla anıldı.
*Subaşı: Ordu komutanı
📌 Babasının vefatından sonra Selçuk Bey, ordu komutanı oldu. Fakat devlet içerisinde yaşadığı sıkıntılar nedeniyle 961 yılında daha güney bölgede olan Cend şehrine gitti.
📌 Melikname'ye göre, Selçuk Bey burada Müslüman oldu. Cend'e geldiğinde bölgede Samaniler, Karahanlılar, Gazneliler gibi önemli güçler vardı. 79 yıllık bir zaman diliminde farklı coğrafyalarda yurt edinebilmek için mücadeleye girdi. Fakat bu devletler, Selçukluların güçlenmesine müsaade etmedi. Beylik elini sağlamlaştırdığı vakit çeşitli nedenlerle bastırıldı.
📌 Selçuk Bey'in Mikail, Arslan Yabgu (İsrâil), Musa ve Yusuf adlı dört oğlu vardı. Sonraki yıllarda Mikail'in Tuğrul ve Çağrı adlı oğulları Büyük Selçuklu'yu İsrail Arslan Yabgu'nun torunu Kutlamışoğlu Süleyman Şâh da Anadolu Selçuklu Devleti'ni kurdu.
➡ Yapılan bir savaşta oğlu Mikail'in vefat etmesinden sonra Selçuk Bey, torunlarını himaye ederek büyüttü.
📌 Samaniler, topraklarını Karahanlılardan korumak için Selçuk Bey'den yardım istedi. Bunun üzerine oğlu Arslan Yabgu'yu gönderdi ve kaybedilen topraklarını geri aldı. Bu durum, beyliğin iki devlet arasındaki mücadelede etkin rol oynayacak, savaşın gidişatını değiştirecek kadar güçlendiğini gösterir. Selçuklular için dönüm noktasını teşkil eden bu durum sayesinde liderlik vasfını kazandı.
📌 Selçuk Bey'in yardımları karşısında Samani Devleti, Buhara yakınlarındaki toprakları Arslan Yabgu ve ona bağlı Oğuzlara verdi. Oğlu Maveraünnehir bölgesine gitse de Selçuk Bey, Cend şehrinde kaldı.
➡Beyliğin ikiye ayrılmasının nedeni, hayvancılıkla geçinen halkın daha geniş topraklara ihtiyaç duymasından kaynaklanıyordu.
Vav Radyo'da yayınlanan "Enderun Sohbetleri" programında kıymetli bilgiler veren Fikriyat yazarı Prof. Dr. İsmail Güleç ile Büyük Selçuklular üzerine çalışmalar yapan Prof. Dr. Cihan Piyadeoğlu, "Selçuklu tarihi" hakkında nitelikli bir sohbet gerçekleştirdi👇
📌 1007 veya 1009 yılında Selçuk Bey'in vefatından sonra ailenin en büyüğü olduğu için beyliğin başına Arslan Yabgu'nun geçmesi gerekiyordu. Fakat Maveraünnehir bölgesinde olduğu için kardeşlerinden ayrı düştü.
📌 Oğuz Yabgu Devleti'nin artan baskılarından dolayı bölgede daha fazla barınamayan Selçuk Bey'in diğer oğulları, Cend şehrinden ayrılarak Maveraünnehir bölgesine Arslan Yabgu'nun yanına gitti. Böylece bütün Selçuklu ailesi bu bölgede birleşti.
➡ Samanilerin ortadan kalkmasından sonra bölgede iki Türk devleti kaldı. Ceyhun'un doğusunda Karahanlılar, batısında Gazneliler vardı. Selçuklular da hangi devlet kendilerine yurt verirse orada kalmayı düşünerek bu bölgede bulunuyordu.
