Arama
Osmanlı'nın Azerbaycanlı müzisyenleri
Özellikle Anadolu'da, tıp alanında çalışanlar arasında müzik sanatı ile profesyonelce ilgilenen insanlar da vardı. On dört ve on beşinci yüzyıllar içinde yaşamış; notası elimizde olan otuz örnek bestesiyle Abdülkadir Meragi (Meragalı Abdülkadir) bu örneklerin başında gelir. Sizler için Osmanlı'nın Azerbaycanlı müzisyenleri derledik.
Nekâvetu'l-Edvâr bir mukaddime ve 12 bâbdan oluşur. II. Mehmed'e Farsça bir beyt de içeren medhiyeden sonra hemen Abdülkâdir'den yapılan alıntılar yer alır. Genel olarak kitabın içeriği, Abdülkâdir Marâgî'nin kitaplarından yapılmış alıntılardan oluşur. Fakat Abdülaziz, kendisinin bestecilik ve icracılık tecrübesine dayanarak önemli ve yeni olguları da ekler. O, esas klasik 12 makamdan türetilmiş ve Abdülkâdir Marâgî tarafından düzenlenmiş 24 şu'be sistemine, bestelediği iki yeni şu'beyi de eklemiştir.
Abdülaziz, 12 mısradan oluşan bir şiirin her iki satırını Arapça, diğer iki satırını ise Farsça yazar. Abdülaziz'in diğer besteleri hakkında bilgi, Külliyât-e Şams-e Rumî eserinde mevcuttur.
Abdülaziz'in oğlu Mahmud, babası ve dedesinin yolunda devam ederek dönemin meşhur ûd çalan (udi), besteci (musannif) ve musikişinası olarak tanınır. Mahmud, II. Bayezid'in ve sonra Süleyman Kanunî'nin sarayında gözde sanatçılardandı. Sultân Süleyman devrinde Mahmud, müzisyen topluluğunun en yüksek maaşını -gündelik 47 akçe- alırdı.
Bu toplulukta İran'dan, Azerbaycan'dan gelen veya getirilen birçok müzisyen çalışırdı. Müzik bilimi alanında aile geleneğini devam ettiren Mahmud Marâgî, Makâsidu'l-Edvâr adlı Farsça müzik teorisi konulu bir kitap yazmıştır.
Ünlü dedesinin teorisini özetlenmiş şekilde aktararak, Mahmud daha çok müzik sanatının bestecilik/icrâ taraflarını aydınlatmış, diğer yazılı kaynaklarda rastlamadığımız olgularla müzik tarihini zenginleştirmiştir. Bunların arasında, Abdülkâdir Marâgî'nin büyük oğlu Mahmud'un amcası, 'Ûdi Nûreddîn Abdurrahman ve ud çalgısının tarihine ait önemli bilgiler vardır.
Nûreddîn Abdurrahman'ın adı ilk kez, Abdülkâdir Marâgî'nin 1405-1413 tarihleri arasında yazdığı Câmi'u'l-Elhân eserinde geçer. O zaman Abdurrahman 12 yaşında idi. Kendisinin ve kardeşinin mükemmel müzik eğitimini alması için o, babasının yazdığı Cami'u'l-Elhân kitabının tüm yazılış sürecini takip eder, hatta babasından bu kitabın sonuna (hâtime) büyük şâir Sa'di'nin şiirlerinden meşhur bir beytinin, "Garez nakşest kez ma baz maned..." konmasını ister. Abdülkâdir Marâgî de, "onun aziz hatırına" o şiirleri kitabının son kısmına dâhil etmiştir.
Abdülkâdir, Abdülaziz ve Mahmud Marâgî Türk, Fars, Arap medeniyetlerini yakından tanıyan, güzel besteci, sâzende ve hânende oldukları için kendi risâlelerinde birçok icrâ amel müziğine ait olan meseleleri de aydınlatmışlardır. Kitaplarında çalgıların geliştirilmesi, yeni makamlar, besteler, icrâ özellikleri, bestelerde kullanılan ritimler ve şiirler hakkında önemli yenilikler getirmişlerdir. Onların müzik faaliyetleri, sonraki dönem müzik medeniyetinin gelişmesinde belirgin bir rol oynamıştır.
15. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Anadolu'sunda çalışan büyük Azerbaycan bilgini, riyâzeci ve Mecelletun fi'l-Mûsika adında müzik risâlesinin yazarı Şirvânî, ilköğrenimini anayurdunda babasının yanında gördü, sonra Serahs ve Tûs'ta tahsilini devam ettirdi.
1435 yılında Timurî devletinin bilim merkezi olan Semerkand'a gitti ve orada Timurî Ulug Bey'in kurduğu medresede eğitim aldı. O, ünlü astronom Ulug Bey'den ilgi ve yakınlık gördü, medresenin başhocası olan tanınmış matematik bilgini Bursalı Kadızâde Rûmî'den çeşitli matematik dersleri okudu. Kadızâde, öğrencisinin yüksek yeteneğini değerlendirerek ona gelecekte çalışmak için Anadolu'ya gitmesini tavsiye etmişti.
1453 yılında Fâtih Sultân Mehemmed'in İstanbul'u fethi sırasında Fetullâh Şirvânî Bursa'da bulunmuş ve fetihten sonra Mecelletun fi'l-Mûsika eserini Sultân Mehemmed'e ithâf ederek sunmuştur. Daha sonra, 1473'te Bursa'da tamamladığı El-Ferâ'id ve'l-Fevâ'id kitabını da Sultân Mehemmed'e ithâf etmiştir.